مفصل لگن از آنجایی که مفصلی کاربردی است و معمولاً زیاد تحت فشار قرار دارد، همواره در معرض آسیب‌های زیادی مانند آرتروز لگن و … قرار می‌گیرد؛ آسیب‌هایی که باعث بروز درد لگن و ناراحتی در ناحیه لگن و ران می‌شوند. یکی از این آسیب‌های کمتر شناخته شده اما شایع، سیاه شدن سر استخوان ران است.
نکروز آواسکولار که با نام نکروز عروقی نیز شناخته می‌شود، بیشتر در رنج سنی ۵۰ تا ۷۰ سال دیده می‌شود. این بیماری در مراحل اولیه هیچ‌گونه علائمی ندارد و زمانی که پیشرفت می‌کند، علائم احساس می‌شود. بروز علائم روند درمان را هم سخت‌تر می‌کند. در این مقاله به طور مفصل راجع به نکروز آواسکولار، علت بروز، علائم و راه‌های درمان سیاه شدن سر استخوان ران صحبت می‌کنیم. اگر شما هم فکر می‌کنید با آن درگیر هستید، مطالعه این مقاله به شما کمک می‌کند با علائم و راه‌های درمان سیاه شدن سر استخوان ران آشنا شوید.
سیاه شدن سر استخوان ران (AVN) چیست؟
اولین سؤال در مواجهه با این بیماری این است که اصلاً نکروز چیست؟ نکروز عروقی ران یا نکروز آواسکولار زمانی رخ می‌دهد که خون‌رسانی به سر استخوان ران یعنی قسمت توپی مفصل ران، مختل می‌شود. این اتفاق به طور معمول منجر به مرگ سلول‌های استخوانی می‌شود که بالای سر استخوان ران قرار دارند. در نتیجه این اتفاقات استخوان آسیب‌دیده و سطح مفصل مرتبط با آن دچار فروپاشی می‌شود. این آسیب جبران‌ناپذیر به طور کلی منجر به آرتریت پیش‌رونده مفصل ران همراه با درد، سفتی و از دست دادن عملکرد هنگام راه رفتن، خم شدن و… می‌شود.
در صورتی که مشکل دیسک کمر دارید میتوانید به راحتی از مشاوره بهترین دکتر دیسک کمر در تهران استفاده کنید.
سیاه شدن سر استخوان ران چه دلایلی دارد؟
علت سیاه شدن سر استخوان ران این است که جریان خون به استخوان قطع می‌شود یا کاهش می‌یابد. کاهش خون‌رسانی می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد، هرچند برای حدود ۲۵ درصد از افراد مبتلا به نکروز عروقی، علت قطع جریان خون ناشناخته است.
آسیب مفصلی یا استخوانی: آسیب‌هایی مانند دررفتگی مفصل ران و انواع خاصی از شکستگی‌های لگن ممکن است به عروق خونی مجاور آسیب برساند. روش‌های درمان سرطان مثل پرتو درمانی نیز می‌تواند استخوان را ضعیف کرده و به عروق خونی آسیب برساند.
داروها: داروهای کورتیزون که برای درمان بیماری‌های مجاری تنفسی، آرتریت روماتوئید یا بیماری روده در مدت طولانی استفاده می‌شود، ممکن است باعث بروز نکروز آواسکولار شود. حتی دوزهای زیاد در کوتاه مدت نیز می‌تواند با این بیماری همراه باشد. داروهای شیمی درمانی که برای درمان سرطان‌های مختلف استفاده می‌شود، نیز می‌تواند منجر به بروز نکروز آواسکولار شود.
رسوبات چربی در عروق خونی: چربی یا لیپیدهای موجود در خون در رگ‌ها رسوب کرده و عروق خونی کوچک را مسدود می‌کنند. در نتیجه جریان خون تغذیه‌کننده به استخوان‌ها کاهش می‌یابد.
بیماری‌های خاص: اختلالات خونی مانند تالاسمی، بیماری سلول داسی شکل و شرایط متابولیک مانند بیماری گوچر در شریان‌های کوچکی که خون را به سر استخوان ران می‌رسانند باعث ایجاد لخته می‌شوند. در نتیجه این وضعیت جریان خون به قسمتی از استخوان نمی‌رسد. یک بیماری نادر به نام کیسون که در غواصان مشاهده می‌شود، باعث انتشار حباب‌های نیتروژن در گردش شریانی می‌شود و می‌تواند رگ‌های خونی سر استخوان ران را به شیوه‌ای مشابه مسدود کند.
مصرف الکل: پزشکان معتقدند مصرف زیاد الکل در مدت زمان طولانی می‌تواند عامل نکروز آواسکولار باشد. چگونگی این اتفاق هنوز مشخص نیست.
علائم و نشانه‌های سیاه شدن سر استخوان ران
نکروز آواسکولار معمولاً در بزرگسالان در محدوده سنی ۵۰ تا ۷۰ سال رخ می‌دهد، اما احتمال دارد در سنین دیگر نیز رخ بدهد، حتی ممکن است در کودکان هم دیده شود. نکروز مفصل ران مراحل مختلفی در بدن دارد. در اوایل بیماری اغلب هیچ علامتی وجود ندارد و به طور تصادفی در اسکن یا سایر روش‌های عکس‌برداری دیده می‌شود.
یکی از علائم سیاه شدن سر استخوان ران این است که با پیشرفت این وضعیت و تغییرات استخوانی، اکثر بیماران دردی را تجربه می‌کنند که معمولاً در ناحیه کشاله ران احساس می‌شود اما ممکن است به ران یا گاهی اوقات به باسن هم سرایت کند. هنگامی که سر استخوان ران دچار فروپاشی می‌شود، درد معمولاً شدیدتر می‌شود و بر تمام فعالیت‌هایی که لگن باید وزن بدن را تحمل کند، تأثیر می‌گذارد. اما با حرکات پا و خم شدن نیز احساس می‌شود.
در مراحل پایانی نکروز آواسکولار، ران و لگن در حالت استراحت هم اغلب دردناک هستند و حرکت و فعالیت به شدت محدود می‌شود. نکروز برخلاف آرتروز که به تدریج و طی چندین سال پیشرفت می‌کند، می‌تواند این مراحل را به سرعت طی یک دوره ۱۲ تا ۱۸ ماهه طی کند. ضمن اینکه برخی از افراد دچار نکروز عروقی در هر دو طرف می‌شوند، مثلاً در هر دو لگن یا هر دو زانو این مشکل را تجربه می‌کنند.
در صورتی که درد زیادی دارید می توانید با بهترین دکتر متخصص درد در تهران تماس بگیرید.
تشخیص عارضه نکروز یا سیاه شدن سر استخوان ران
قبل از هر چیز برای درمان سیاه شدن سر استخوان ران باید به تشخیص دقیقی در مورد این بیماری برسید. پس از مراجعه شما به پزشک متخصص ارتوپدی، ابتدا سؤالاتی درباره علائم و سابقه پزشکی شما مطرح می‌شود. سپس معاینه فیزیکی را انجام می‌دهد. در طول معاینه فیزیکی، پزشک احتمالاً مفاصل شما را فشار داده و میزان حساسیت را بررسی می‌کند. همچنین ممکن است برای بررسی میزان کاهش دامنه حرکتی، مفاصل را در موقعیت‌های مختلف حرکت دهد. در مرحله بعد پزشک برای تشخیص دقیق آزمایشات تصویربرداری را تجویز می‌کند که به تعیین منبع درد کمک می‌کنند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:
عکس‌برداری با اشعه‌ی ایکس
رادیولوژی با استفاده از اشعه‌ی ایکس، تصاویری از بافت‌های داخلی، استخوان‌ها و اندام‌ها تهیه می‌کند. این تصاویر می‌توانند تغییرات استخوانی را که در مراحل پیشرفته نکروز آواسکولار رخ می‌دهد، نشان دهند. در مراحل اولیه بیماری، تصویر حاصل از اشعه ایکس معمولاً طبیعی به نظر میرسد. عکس‌برداری پس از بروز علائم، تغییرات استخوانی مثل افزایش تراکم یا سفیدی استخوان در قسمت سر استخوان ران را نشان می‌دهد.
تصویربرداری ام‌آرآی
این نوع تصویربرداری از میدان مغناطیسی استفاده می‌کند و می‌تواند تصاویر بافت‌های نرم را نیز ثبت کند. ام‌آرآی این قابلیت را دارد که نکروز آواسکولار را در مراحل اولیه قبل از شروع علائم نشان دهد. همچنین برای تعیین میزان درگیر شدن استخوان در این بیماری مفید است. برای ارزیابی لگن مقابل در این بیماری نیز کاربرد دارد، زیرا نکروز عروقی می‌تواند در هر دو مفصل ران ایجاد شود؛ به ویژه در افرادی که به دلایلی مثل مصرف الکل، استفاده از استروئیدها، بیماری‌های خونی و…. مبتلا شده باشند.
سی‌تی اسکن
سی‌تی اسکن نوعی از آزمایش‌های تصویربرداری است که از اشعه ایکس و رایانه برای تهیه تصاویر دقیق از بدن استفاده می‌کند. سی‌تی اسکن جزئیات استخوان‌ها، ماهیچه‌ها، چربی و اندام‌ها را نشان می‌دهد. این روش دقیق‌تر از عکس‌برداری با اشعه ایکس است. این تکنیک، تصاویری از مفصل تولید می‌کند که می‌تواند تغییرات اولیه در استخوان را نشان دهد و نشان‌دهنده نکروز عروق نیز باشد.
اسکن استخوان
در این تکنیک تصویربرداری هسته‌ای از مقدار بسیار کمی مواد رادیواکتیو استفاده می‌شود که برای تشخیص توسط اسکنر به خون تزریق می‌شوند. نتیجه این آزمایش، جریان خون به استخوان و فعالیت سلولی درون استخوان را نشان می‌دهد.
بافت‌برداری از استخوان ران
روشی است که در آن قسمتی از بافت آسیب‌دیده با روش‌های خاصی برای معاینه از بدن خارج می‌شوند. این کار برای یافتن سرطان یا سایر سلول‌های غیرطبیعی با برداشتن بافت از استخوان آسیب‌دیده صورت می‌گیرد.
عوارض سیاه شدن سر استخوان ران
در صورتی که برای درمان سیاه شدن سر استخوان ران اقدام نکنید، با گذشت زمان بدتر می‌شود. در نهایت ممکن است استخوان دچار فروپاشی شود. نکروز عروقی همچنین باعث می‌شود استخوان شکل صاف خود را از دست بدهد و منجر به آرتریت شدید و سریع شود.
پیشگیری از نکروز یا سیاه شدن سر استخوان ران
با توجه به مشکلات خاص این بیماری، بهتر است قبل از اینکه مجبور شوید به فکر درمان سیاه شدن سر استخوان ران بیفتید، برای پیشگیری از آن تلاش کنید. شما میتوانید برای کاهش خطر نکروز عروقی و بهبود سلامت عمومی موارد زیر را رعایت کنید:
- مصرف الکل را محدود کنید: نوشیدن زیاد الکل یکی از مهم‌ترین عوامل خطر ایجاد نکروز عروقی است.
- سطح کلسترول را پایین نگه دارید: رسوبات چربی در رگ‌های خونی که خون‌رسانی به استخوان‌ها را مسدود می‌کند، یکی از شایع‌ترین دلایل ابتلا به نکروز آواسکولار است.
- نظارت بر استفاده از استروئیدها: حتماً با پزشکتان در مورد سابقه‌ی استفاده از استروئیدهایی با دوز بالا در گذشته یا حال صحبت کنید. به نظر میرسد آسیب استخوانی ناشی از مصرف استروئید در دوره‌های مکرر بدتر می‌شود.
- سیگار نکشید: مصرف سیگار خطر ابتلا به نکروز آواسکولار را افزایش می‌دهد.
روش‌های درمان سیاه شدن سر استخوان ران
درمان نکروز سر استخوان ران به عوامل متعددی از جمله عوامل فردی، میزان آسیب استخوان و مهم‌تر از همه اینکه فرد در چه مرحله‌ای از بیماری است، بستگی دارد. در درمان سیاه شدن سر استخوان ران هدف این است که از تحلیل بیشتر استخوان جلوگیری شود. درمان‌های موجود به‌طورکلی به دو دسته غیر جراحی و جراحی تقسیم می‌شوند. در حالی که درمان سیاه شدن سر استخوان ران به شکل غیر جراحی یا محافظه‌کارانه ممکن است برای برخی مناسب باشد، اکثر آن‌ها به نوعی به مداخله جراحی نیاز دارند.
در ادامه به بررسی روش‌های درمان سیاه شدن سر استخوان ران می‌پردازیم.
درمان غیر جراحی سیاه شدن سر استخوان ران
در مراحل اولیه برای درمان سیاه شدن سر استخوان ران، ممکن است دارو و درمان مفید باشد. پزشک شما احتمالاً موارد زیر را توصیه می‌کند:
داروها: انواعی از داروها می‌توانند در کاهش علائم و همچنین کاهش سرعت پیشرفت بیماری مؤثر باشند. داروهایی مانند:
- داروهای ضد انعقادی غیراستروئیدی: داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم می‌تواند به تسکین درد ناشی از نکروز عروقی کمک کند.
- داروهای پوکی استخوان: داروهایی مانند آلندرونات ممکن است پیشرفت نکروز عروقی را کند کنند، اما در این مورد شواهد دقیقی در دست نیست.
- داروهای کاهنده کلسترول: کاهش میزان کلسترول و چربی در خون شما ممکن است به جلوگیری از انسداد عروق که می‌تواند باعث نکروز عروق شود، کمک کند.
- داروهای رقیق کننده‌ی خون: در صورت داشتن اختلالات انعقادی، داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین برای جلوگیری از لخته شدن عروق تغذیه‌کننده استخوان توصیه می‌شود.
استراحت مفصل: کاهش وزن و فشار بر استخوان آسیب‌دیده می‌تواند سرعت پیشرفت آسیب را کاهش دهد. ممکن است لازم باشد فعالیت بدنی خود را محدود کنید یا از عصا استفاده کنید تا برای چند وقت وزن خود را از مفصل دور نگه دارید.
فیزیوتراپی: یک فیزیوتراپیست می‌تواند تمریناتی را به شما آموزش دهد که به حفظ یا بهبود دامنه‌ی حرکتی در مفصل شما کمک کند.
تحریک الکتریکی: جریان‌های الکتریکی ممکن است بدن شما را تشویق کند تا استخوان جدیدی را جایگزین استخوان آسیب‌دیده کند. می‌توان از تحریک الکتریکی در حین عمل جراحی استفاده کرد و مستقیماً روی ناحیه آسیب‌دیده اعمال کرد یا می‌توان آن را از طریق الکترودهایی که به پوست شما متصل هستند، به ناحیه آسیب فرستاد.
بیشتر بخوانید: عمل جراحی شانه
درمان جراحی سیاه شدن سر استخوان ران
از آنجایی که در اکثر افراد تا زمانی که نکروز عروق به طور نسبی پیشرفت نکند، علائم آن ظاهر نمی‌شود. ممکن است درمان‌های غیر جراحی کارایی نداشته باشد و پزشک عمل جراحی نکروز اواسکولار را توصیه کند. گزینه‌های موجود عبارتند از:
فشرده‌سازی: فشرده‌سازی مرکزی روشی است که شامل ایجاد یک سوراخ بزرگ یا چند حفره کوچک در ناحیه آسیب‌دیده سر استخوان ران می‌شود. این کار علاوه بر کاهش درد، فشار داخل استخوان را کاهش داده و مجاری لازم برای رشد عروق خونی جدید به استخوان اواسکولار ایجاد می‌شود. این روش تنها زمانی مناسب است که نکروز اواسکولار در مراحل اولیه خود، قبل از بروز علائم تشخیص داده شود. متأسفانه این روش در همه موارد موفق نیست.
پیوند استخوان: این روش می‌تواند به تقویت ناحیه استخوانی آسیب‌دیده از نکروز آواسکولار کمک کند. پیوند بدین شکل است که استخوان سالمی از قسمت دیگری از بدن شما گرفته می‌شود و به ناحیه آسیب‌دیده پیوند می‌خورد.
تغییر شکل استخوان: یک تکه استخوان از بالا یا پایین مفصل برداشته می‌شود تا به شما کمک کند وزن خود را از روی استخوان آسیب‌دیده بردارید. تغییر شکل استخوان ممکن است به شما امکان دهد تعویض مفصل را به تعویق بیندازید.
تعویض مفصل: اگر استخوان بیمار فروریخته باشد یا سایر روش‌های درمانی تأثیر نداشته باشد، ممکن است نیاز به این نوع عمل نکروز استخوان ران داشته باشید تا قسمت‌های آسیب‌دیده مفصل با قطعات پلاستیکی یا فلزی جایگزین شود.
متأسفانه برای اکثر بیماران مبتلا به نکروز مفصل ران، تعویض کامل مفصل ران تنها درمانی است که می‌تواند به طور رضایت‌بخشی برای ترمیم استخوان آسیب‌دیده و سطح مفصل سر استخوان ران استفاده شود. جراحی تعویض مفصل ران شامل تعویض مفصل توپ و حفره با ایمپلنت‌های مصنوعی است که باعث تسکین درد، بازگرداندن حرکت و بهبود قابل توجه راه رفتن، خم شدن و فعالیت‌های روزمره می‌شود. تعویض مفصل به عنوان یکی از موفق‌ترین عمل‌ها در پزشکی محسوب می‌شود.
پیوند سلول‌های بنیادی: پیوند سلول‌های بنیادی یک روش جدید است که می‌تواند برای مراحل اولیه نکروز عروقی مفصل ران مناسب باشد. سلول‌های بنیادی از مغز استخوان شما برداشته می‌شوند. سپس در حین جراحی سلول مرده استخوان ران خارج می‌شود و سلول‌های بنیادی در جای آن‌ها قرار می‌گیرند. این سلو‌ل‌ها امکان رشد به‌عنوان سلول استخوان جدید را دارند. درباره این روش مطالعات بیشتری لازم است.
دکتر عطار متخصص ارتوپد کودکان در تهران
جمع‌بندی
در این مقاله تلاش کردیم بیماری نکروز اواسکولار را به طور کامل شرح دهیم. این بیماری در اثر عوامل مختلفی ایجاد شده و می‌تواند باعث بروز درد در ناحیه مفصل لگن و ران شود. هرچند درمان‌های غیرتهاجمی برای سیاه شدن سر استخوان ران کاربرد دارند اما در بیشتر موارد برای درمان آن نیاز به عمل جراحی است. پرکاربردترین عمل جراحی برای درمان این بیماری تعویض مفصل ران است.
