آرتروپلاستی که به آن جراحی تعویض مفاصل نیز گفته می‌شود، یک روش جراحی برای جایگزینی مفصل آسیب‌دیده با مفصل مصنوعی (که از فلز، سرامیک یا پلاستیک ساخته می‌شود) است. جراحی تعویض مفاصل به دو شکل انجام می‌شود؛ یا آرتروپلاستی کامل است، یعنی تمام مفصل با مفصل مصنوعی جایگزین می‌شود، یا تنها قسمتی از مفصل آسیب‌دیده با اجزای مصنوعی تعویض می‌شود که به آن آرتروپلاستی ناکامل می‌گویند.
میزان آسیب و صدمات به برخی از مفاصل مانند مفصل زانو، آرنج، شانه و ران بیشتر از دیگر مفاصل بدن است؛ بنابراین این مفاصل شایع‌ترین مفاصلی هستند که در جراحی تعویض مفاصل با انواع مصنوعی جایگزین می‌شوند. آرتروپلاستی، به بازگشت عملکرد طبیعی این مفاصل کمک می‌کند. در ادامه با عمل تعویض مفصل و مراقبت‌های پس‌ازآن بیشتر آشنا می‌شویم.
عمل جراحی آرتروپلاستی چیست؟
کلمه آرتروپلاستی، به معنای تعویض مفصل آسیب‌دیده با مفصل مصنوعی با کمک روش‌های مختلف جراحی است. در طول این روش، جراح ارتوپد، مفصل آسیب‌دیده را خارج کرده و آن را با یک مفصل مصنوعی جایگزین می‌کند. مفصل مصنوعی (پروتز) می‌تواند فلزی، سرامیکی یا از جنس پلاستیک سنگین باشد. مفصل جدید شکل و عملکردی مشابه با مفصل طبیعی دارد و دامنه شکل آن نیز مشابه یک مفصل طبیعی است.
طی عمل جراحی آرتروپلاستی امکان تعویض هر یک از مفاصل بدن وجود دارد، اما رایج‌ترین انواع آرتروپلاستی، تعویض مفصل ران و تعویض مفصل زانو هستند. اکثر افرادی که به عمل جراحی تعویض مفصل نیاز پیدا می‌کنند، باید آرتروپلاستی کامل شوند؛ به این معنی که باید تمام مفصل آن‌ها خارج‌شده و با مفصل مصنوعی جایگزین شود. تعداد کمی از افراد، کاندیدهای خوبی برای تعویض ناکامل مفصل هستند. در این روش، تنها بخشی از مفصل آسیب‌دیده با مفصل مصنوعی تعویض می‌شود. زمان نقاهت پس از جراحی در انواع مختلف آرتروپلاستی متفاوت است و به عواملی مانند سن و سبک زندگی شما، نوع عمل و مفصلی که تعویض کرده‌اید، بستگی دارد.
دلایل عمل تعویض مفصل
دلایل عمل تعویض مفاصل می‌تواند یکی از عوامل زیر باشد:
- درد مفاصلی که با درمان‌های غیرتهاجمی، مانند فیزیوتراپی، داروها، بریس و ابزارهای کمکی، تزریق داروهای کورتیکواستروئید، وسایل کمکی راه رفتن و استراحت بهتر نشده است.
- سفتی مفاصل و کاهش دامنه حرکت طبیعی مفصل، به شکلی که انجام فعالیت‌های روزمره را برای شما دشوار یا غیرممکن می‌کند.
- تورم (التهاب) که با داروها یا تغییر سبک زندگی بهبود نمی‌یابد.
موارد بالا می‌توانند در اثر بیماری‌های مختلفی ایجاد شوند، ازجمله:
- آرتریت‌‌ها، مانند آرتروز
- روماتیسم مفصلی
- شکستگی، ازجمله شکستگی لگن
- ناهنجاری‌های مفصلی، مانند دیسپلازی مفصل ران
- نکروز آواسکولار (فقدان خون‌رسانی به استخوان)
جراحان امروزه می‌توانند در صورت نیاز هر یک از مفاصل زیر را جایگزین کنند:
- مچ پا
- آرنج
- باسن
- زانو
- شانهها
- انگشتان پا
- مچ دست
استئوآرتریت یا بیماری دژنراتیو مفاصل که عامل از بین رفتن غضروف یا بالشتک مفصلی است، شایع‌ترین عامل آرتروپلاستی است.
انواع جراحی تعویض مفاصل
همان‌طور که گفتیم، مفاصل شانه، زانو، ران و آرنج، از شایع‌ترین انواع جراحی تعویض مفاصل هستند. جراحی تعویض مفاصل به دو شیوه قابل انجام است:
- جراحی تعویض مفاصل به شیوه کم تهاجمی: در این روش که به آن آرتروسکوپی هم می گویند، جراحی تعویض مفاصل با برش‌هایی به کوچکی ۳ تا ۴ اینچ انجام‌شده و نیاز به باز کردن کامل مفصل نیست؛ بااین‌حال این تنها تفاوت جراحی کم تهاجمی با روش‌های معمول جراحی نیست. مهم‌ترین ویژگی جراحی‌های کم تهاجمی، به حداقل رساندن آسیب وارده به تاندون‌ها، رباط‌ها و بافت نرم اطراف مفصل و درنتیجه به حداقل رسیدن احتمال بروز عوارضی مانند عفونت، در کنار کاهش مدت‌زمان بهبودی پس از جراحی است. درواقع در این روش، مدت‌زمان لازم برای ریکاوری پس از جراحی، از چند ماه به تنها چند هفته کاهش می‌یابد. این روش، با تکنیک‌ها و تجهیزات مدرن انجام‌شده و حتی بدون بیهوشی عمومی و با استفاده از بی‌حسی موضعی هم قابل انجام است.
- روش معمول جراحی تعویض مفاصل یا روش باز
آمادگی‌های قبل از جراحی آرتروپلاستی
عمل تعویض مفصل، جراحی بسیار بزرگی است که ممکن است دوره بهبودی آن ماه‌ها طول بکشد؛ بنابراین، باید برای جراحی و دوره بهبودی پس‌ازآن از قبل آمادگی‌های لازم را کسب کنید:
- با پزشک خود در رابطه با وسایلی که پس از جراحی به آن‌ها نیاز خواهید داشت، مشورت کنید. در صورت نیاز، وسایل مانند عصا و واکر را پیش از جراحی سفارش دهید.
- خانه خود را برای دوره پس از جراحی آماده کنید. باید اطمینان حاصل کنید که پس از جراحی، تمام وسایل موردنیاز شما، در دسترس باشند.
- پیش از جراحی تعویض مفصل، تمام اقدامات پزشکی که نیاز دارید را انجام دهید. برای مثال اگر لازم است به دندان‌پزشک مراجعه کنید، زیرا در چند ماه پس از جراحی ممکن است نتوانید به این کارها رسیدگی کنید.
- جراح شما، جراحی تعویض مفاصل و روش جراحی را به‌طور کامل برای شما شرح می‌دهد، و به شما این فرصت را می‌دهد که هرگونه سؤالی را که ممکن است در مورد این روش داشته باشید بپرسید.
- از شما خواسته می‌شود که یک فرم رضایت‌نامه را امضا کنید. امضا کردن این فرم پیش از جراحی الزامی است. فرم را با دقت بخوانید و اگر چیزی واضح نیست، از پزشک خود سؤال کنید.
- علاوه بر یک سابقه پزشکی کامل، پزشک شما ممکن است یک معاینه فیزیکی کامل انجام دهد تا از سلامت شما قبل از انجام عمل اطمینان حاصل کند. ممکن است پزشک آزمایش خون یا سایر آزمایش‌های تشخیصی را پیش از جراحی درخواست کند.
- اگر به هرگونه دارو، لاتکس، نوارچسب، مواد بی‌هوش کننده و بی‌حس‌کننده حساسیت دارید، باید حتماً پیش از جراحی به پزشک خود اطلاع دهید.
- باید لیست کاملی از همه داروها (تجویزشده و بدون نسخه) و مکمل‌های گیاهی را که مصرف می‌کنید، به پزشک خود اطلاع دهید.
- اگر سابقه اختلالات خونریزی دهنده دارید یا اگر از داروهای ضدانعقاد (رقیق‌کننده خون)، آسپرین یا سایر داروهایی که بر لخته شدن خون تأثیر می‌گذارند استفاده می‌کنید، به پزشک خود اطلاع دهید. ممکن است لازم باشد که این داروها را قبل از عمل قطع کنید. بااین‌حال نباید به‌هیچ‌وجه، بدون مشورت با پزشک، مصرف داروهای خود را قطع کنید.
- اگر باردار هستید یا مشکوک به بارداری هستید، باید به پزشک خود اطلاع دهید.
- از شما خواسته می‌شود که ۸ ساعت قبل از عمل، معمولاً بعد از نیمه‌شب ناشتا باشید.
- ممکن است پزشک پیش از جراحی برای شما یک داروی آرام‌بخش تجویز کند تا در حین جراحی آرام بمانید.
- ممکن است قبل از جراحی با یک فیزیوتراپیست ملاقات کنید تا در مورد برنامه توانبخشی پس از جراحی تعویض مفصل صحبت کنید.
- لازم است تا برای یک تا دو هفته پس از ترخیص از بیمارستان، شخصی را برای انجام کارهای ضروری در کنار خود داشته باشید. بهتر است برنامه‌ریزی‌های لازم را پیش از جراحی انجام دهید.
ممکن است جراح از شما بخواهد تا پیش از جراحی، برنامه غذایی خاصی را دنبال کرده یا ورزش‌ها یا تمرینات فیزیوتراپی خاصی را انجام دهید. درباره این موارد و کارهای دیگری که لازم است پیش از جراحی انجام دهید، با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است، بر اساس شرایط خاصی که دارید، پزشک توصیه‌های مخصوصی برای شما داشته باشد.
عمل جراحی تعویض مفصل پا چگونه انجام می‌شود؟
همان‌طور که گفتیم، آرتروپلاستی جراحی دشواری است و نیاز به بستری در بیمارستان دارد. ممکن است، آرتروپلاستی با بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی انجام شود. پزشک متخصص بیهوشی توضیحات لازم را در این رابطه به شما می‌دهد. تکنیکی که جراح شما استفاده می‌کند، بسته به نوع جراحی و مفصلی که نیاز به تعویض دارد، متفاوت است.
به‌طورکلی فرآیند جراحی تعویض مفصل، به شکل زیر دنبال می‌شود:
- ابتدا از شما خواسته می‌شود، لباس مخصوص اتاق عمل را به تن کنید. سپس، برای تزریق وریدی داروها، برای شما یک آنژیوکت تعبیه می‌شود. در برخی موارد نیاز است تا سوند نیز تعبیه شود.
- شما به شکلی روی تخت جراحی قرار می‌گیرید که پزشک بهترین دسترسی را به مفصل داشته باشد.
- اگر در محل جراحی موهای زائد وجود داشته باشد، ممکن است تراشیده شود.
- متخصص بیهوشی به‌طور مداوم ضربان قلب، فشارخون، تنفس و سطح اکسیژن خون شمارا در طول جراحی کنترل می‌کند.
- پوست روی محل جراحی با محلول ضدعفونی‌کننده پاک می‌شود.
- جراح، برای دسترسی به مفصل یک برش در محل جراحی ایجاد می‌کند. بر اساس نوع جراحی، برش ممکن است در حد چند سانتی‌متر یا نسبتاً بزرگ باشد.
- پس از برش پوست و در صورت نیاز بافت نرم اطراف مفصل، پزشک تمام یا بخشی از مفصل آسیب‌دیده را خارج کرده و با مفصل مصنوعی جایگزین می‌کند. برای مثال، در جراحی تعویض مفصل زانو، قسمت آسیب‌دیده زانو و سطوح استخوان ران و استخوان ساق پا که در مجاورت مفصل قرار دارند، خارج می‌شوند؛ سپس مفصل مصنوعی جایگزین آن‌ها می‌شود.
- پس از پایان آرتروپلاستی، محل جراحی با بخیه بسته می‌شود.
- محل جراحی با کمک گاز استریل پانسمان می‌شود.
- طول زمان جراحی، ممکن است بسته به نوع مفصل تا ۲ ساعت هم طول بکشد.
آرتروپلاستی به روش کم تهاجمی، روش جدیدی است که در آن میزان برش پوست و بافت نرم، و درنتیجه عوارض و دوره بهبودی، بسیار کمتر از جراحی به روش سنتی است.
مراقبت‌های پس از عمل آرتروپلاستی
بسته به روش جراحی، ممکن است پزشک به شما اجازه ترخیص از بیمارستان در همان روز جراحی را داده یا به شما توصیه کند تا یک تا دو روز را در بیمارستان بمانید. باید برنامه‌ریزی‌های لازم را برای ترخیص شدن خود انجام دهید. باید از فردی بخواهید که شما را به خانه برساند. همچنین ممکن است، در چند روز اول پس از جراحی، برای انجام کارهای شخصی مانند شستشوی لباس یا حمام کردن به کمک نیاز داشته باشید.
بعد از عمل آرتروپلاستی کمی درد احساس خواهید کرد. چند روز اول پس از عمل، شما باید:
- از فعالیت بدنی خودداری کنید. در دوره ریکاوری پس از جراحی، لازم است زمانی را به استراحت اختصاص دهید. ممکن است پزشک به شما توصیه کند تا روزی چند بار از کمپرس آب گرم یا سرد استفاده کنید.
- تمرینات ورزشی و برنامه فیزیوتراپی که پزشک برای شما تعیین می‌کند را به‌دقت و به‌طور منظم پیگیری کنید. انجام این تمرینات، بخش مهمی از موفقیت جراحی تعویض مفاصل است و نباید از انجام آن‌ها غفلت کنید. فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی، نه‌تنها به بهبودی شما کمک می‌کنند، بلکه در محافظت از مفصل جدید هم مؤثر هستند.
- بالا نگه‌داشتن مفصل. بسته به مفصلی که تعویض کرده‌اید، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که در هنگام استراحت، مفصل را بالا نگه‌دارید. به‌عنوان‌مثال، اگر جراحی تعویض مفصل زانو انجام داده‌اید، ممکن است لازم باشد تا پای خود را در هنگام استراحت، روی سطح بلندی مانند صندلی قرار دهید.
بخیه‌ها و اسکار محل جراحی را تمیز نگه‌دارید. دستورالعمل‌های مربوط به محل جراحی را به‌دقت دنبال کنید. از پزشک خود بپرسید که چه زمانی می‌توانید پانسمان را بردارید. از مسکن‌ها برای کاهش درد کمک بگیرید. پزشک ممکن است پس از جراحی به شما توصیه کند تا برای کاهش درد پس از عمل، داروهای مسکن و یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) را مصرف کنید. این داروها را دقیقاً بر اساس دوز تجویزی پزشک مصرف کنید. همچنین ممکن است به داروهایی برای کاهش ورم محل جراحی یا جلوگیری از لخته شدن خون نیاز داشته باشید.
هزینه عمل تعویض مفصل چقدر است؟
هزینه عمل آرتروپلاستی بر اساس نوع مفصل و تکنیک جراحی متفاوت است. در کنار هزینه خود جراحی، باید هزینه خرید مفصل مصنوعی، هزینه بستری در بیمارستان و هزینه فیزیوتراپی پس از جراحی را هم مدنظر داشت.
فاکتورهایی مانند تجربه و مهارت جراح، نوع مفصل مصنوعی خریداری‌شده، مفصلی که نیاز به تعویض دارد، بیمارستان محل جراحی و تکنیک عمل، از فاکتورهای اصلی تأثیرگذار بر هزینه جراحی هستند.
جمع‌بندی
در این مطلب توضیح دادیم که عمل آرتروپلاستی چیست و با انواع آن آشنا شدیم. جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی می‌تواند آخرین راه برای درمان آن دسته از بیماری‌های مفصلی باشد که به سایر روش‌های درمانی پاسخ مناسبی نشان نداده‌اند. در این روش، مفصل آسیب‌دیده خارج‌شده و به‌جای آن یک مفصل مصنوعی که از جنس فلز، سرامیک یا پلاستیک ساخته‌شده است، جایگزین آن می‌شود. مفصل جایگزین شده، شکل و عملکردی مشابه با مفصل طبیعی دارد. نکته مهم در موفقیت جراحی تعویض مفصل، توجه به نکاتی مانند رعایت برنامه فیزیوتراپی، در دوره ریکاوری پس از جراحی است.
سوالات متداول
عمل آرتروپلاستی به چند روش انجام می شود؟
آرتروپلاستی یا همان عمل تعویض مفاصل هم برای تعویض تمام مفصل انجام می شود هم برا تعویض قسمتی از آن. این عمل به 2 روش کم تهامی (آرتروسکوپی) و عمل جراحی باز که شایع تر است انجام می شود.
آرتروپلاستی برای تعویض کدام مفاصل استفاده می شود؟
آرتروپلاستی برای تعویض مفاصل مچ پا، آرنج، باسن، زانو، شانهها، انگشتان پا، مچ دست قابل انجام است.
مدت زمان نقاهت پس از جراحی آرتروپلاستی چقدر است؟
بسته به نوع آرتروپلاستی که انجام می دهید، بهبودی کامل شما می تواند تا چهار ماه طول بکشد. در چند روز اول پس از جراحی با واکر، عصا یا عصا راه می روید. پس از آن با اقدامات توانبخشی می توانید سرعت بهبود و بازگشت به روال عادی زندگی را سریعتر کنید.