یکی از بزرگترین مفاصل بدن، مفصل زانو است که علاوه بر حرکت لولایی که به خم و راست می‌شود، می‌تواند تا حدودی حرکات چرخشی پاها را نیز تحمل کند. نیروی زیادی که به زانو وارد می‌شود، به خصوص در ورزش‌های رزمی سنگین، زانو را بیشتر در معرض آسیب قرار می‌دهد. این آسیب ها می توانند ورم زانو، آرتروز و در مواردی حتی قفل شدن زانو باشد. نیروی وارد شده به زانو را حتی در راه رفتن‌های معمولی و بالارفتن از پله هم می‌توانید احساس کنید. زانو از استخوان فمور ران، درشت نی، کشکک، رباط و تاندون تشکیل شده است.
هر روز تعداد زیادی از افراد از پیر و مسن گرفته این روزها مجبور به جراحی و تعویض مفصل زانو هستند. عمل جراحی یا تعویض مفصل زانو که به آن آرتروپلاستی می‌گویند، اگرچه می‌تواند مشکل‌های مربوط به زانو را به طرز چشم‌گیری برطرف کند، اما نیاز به مراقبت دارد. عمل‌های جراحی معمولا زمانی انجام می‌شود که مفصل در شرایط نامناسبی قرار داشته‌باشد و موجب درد و ناراحتی برای بیمار شود.
یعنی در شرایطی که سایر روش‌های غیرجراحی انجام شده باشد و تاثیر پذیر نبوده، از این عمل جراحی استفاده می‌کنند. اما معمولا قبل از جراحی یا تعویض مفصل زانو، پزشک به بیمار خود توصیه‌هایی از قبیل تغذیه صحیح و کاهش وزن می‌کند و بعد از مصرف داروهای ضدالتهابی و تسکین دهنده در صورتی که هیچ اثر درمانی نداشته باشد و همچنان درد مزمن را در زانو خود احساس کند، ناچار مجبور به عمل جراحی است.
تعویض زانو (آرتروپلاستی مفصل زانو) چیست؟
آرتروپلاستی زانو، در واقع عمل جراحی تعویض مفصل زانو است که به انگلیسی Total Knee Arthroplasty (TKA) گفته می شود. در این جراحی کل مفصل با یک مفصل مصنوعی جایگزین می‌شود که معمولا به علت آسیب مفصل زانو، با مفصل مصنوعی جایگزین می‌شود. نحوه جراحی به این ترتیب است که یک تکه از مفصل مصنوعی به کندیل استخوان ران متصل می‌شود و بخش دیگر به ناحیه بالای استخوان درشت نی وصل می‌شود. جنس مفصل از نوع پلی اتیلن است که در بین استخوان ران و درشت نی قرار می‌گیرد.
این مفصل مصنوعی با جایگزینی خود به خوبی می‌تواند جایگزین استخوان کشکک شود و حرکات پا را اجرا کند. در این عمل در نیمی از موارد، در نهایت استخوان کشکک جایگزین می‌شود. منتها در صورتی که استخوان کشکک خرد شده یا آسیب ببینید و یا حرکات نامناسبی داشته باشد از آن استفاده نمی‌کنند. استفاده از تمام این موارد بستگی به سطح از بین رفتن استخوان و نوع پروتز کشکک دارد.
از شایع‌ترین دلایلی که بیمار برای تعویض مفصل زانو مراجعه می‌کند، شامل درد زانو و صدا دادن زانو ناشی از آرتروز، ساییدگی مفصل زانو، روماتیسم، تصادف و… است که معمولا با سن مرتبط است.
بیشتر بخوانید: درمان عقب زدگی زانو
کاربرد جراحی تعویض مفصل زانو
اگر تجربه درد زانو را داشته باشید احتمالا از حس بی‌قراری ناشی از درد که به فرد دست می‌دهد، اطلاع دارید. این دردهای شدید می‌تواند شما را از فعالیت‌های ساده روزمره‌تان هم بیندازد. در این شرایط حتی نشستن و ایستادن و خوابیدن هم برایتان دردناک است. زمانی که به علت آسیب‌های زانو، مفصل آن دچار تخریب می‌شود، استفاده از دارو تا حدی می‌تواند به کاهش درد شما کمک کند. آخرین اقدام بعد از امتحان تمام روش‌ها، جایگزینی و تعویض مفصل است. معمولا زمانی از این روش استفاده می‌کنند که دچار ساییدگی، آرتروز، روماتیسم یا تخریب سطح مفصلی باشید و درمان‌های دیگر نتواند جایگزینی برای دردتان باشد.
با تعویض مفصل زانو، دامنه حرکتی مطلوبی در مفصل زانو اتفاق می‌افتد که می‌تواند از تغییر شکل‌های ایجاد شده در زانو جلوگیری کند. وقتی غضروف زانو، به هر علتی دچار تخریب می‌شود، حرکت مفصل دردناک و خشک می‌شود. در این شرایط با تعویض مفصل زانویی درد آن را از بین می‌برند.
انواع جراحی تعویض مفصل زانو
زمانی که جراح متخصص ارتوپد یا فوق تخصص جراحی زانو به علت درد یا ساییدگی استخوان‌ها، اقدام به تعویض مفصل زانو می‌کند، معمولا جراحی و روش‌های مختلفی را برای تعویض پیش رو دارد که بر اساس شرایط بیمار، مناسب‌ترین آن را انتخاب می‌کند:
- جراحی تعویض کامل مفصل زانو
- جراحی تعویض جزئی مفصل زانو
- جراحی تعویض کاسه زانو (آرتروپلاستی پاتلوفمورال)
- جراحی تعویض اصلاحی مفصل زانو
جراحی تعویض کامل مفصل زانو
این نوع عمل‌های جراحی، با تعویض مفصلی سطحی انتهای استخوان ران و مفصل سطحی استخوان بالای ساق پا همراه است و همچنین تعویض کامل مفصل زانو می‌تواند تعویض سطح زیر کاسه زانو باشد که در آن استخوان کشکک زانو با یک پروتز پلاستیکی جایگزین شده است. این را به خاطر داشته باشید که پزشکان در اکثر مواقع در تلاشند تا کشکک زانو را حفظ کنند.
جراحی تعویض یکپارچه (جزئی) مفصل زانو
در صورتی که تنها یک طرف زانویتان درد دارد، مثلا فقط یک قسمتی از زانو به آرتروز دچار است، پزشک معمولا برای آن قسمت، یک تعویض مفصل جزئی انجام می‌دهد. در نتیجه اگر تعویض فقط یک طرف مفصل زانو انجام شود، سریع‌تر بهبود پیدا می‌کند. البته تشخیص این امر به عهده پزشک و شرایط بیمار بوده و برای هر کسی مناسب نیست. مثلا در صورتی که فرد دچار رباط‌های پاره باشد، این روش قطعا برای شرایط او مساعد نیست. اگر چه در سالمندان، جراحی مفصل زانو به نوع آرتروز بستگی دارد اما در افراد جوان، سعی بر حفظ استخوان است.
جراحی تعویض کاسه زانو ( آرتروپلاستی پاتلوفمورال)
برای تعویض کاسه زانو منظور سطح زیرین کاسه و گودی زانو است. آرتروز نیز در بخش‌های زیرین و گودی ماسه زانو را درگیر می‌کند. معمولا جراحی کاسه زانو نسبت به تعویض کامل مفصل زانو با شکست بیشتری روبه‌رو است به همین دلیل پزشکان جراحی مفصل زانو را دقیقتر می‌دانند.
جراحی اصلاحی مفصل زانو
زمانی که یک دور جراحی تعویض زانو را انجام می‌دهید و حالا برای بار دوم یا چندم نیاز به جراحی مجدد تعویض زانو دارید، این نوع جراحی انجام می‌شود. در صورتی که استخوان اصلی به خاطر آرتروز، ساییدگی یا شکستگی از بین رفته باشد و یا زانو شکل بدی به خود گرفته باشد، در صورت ضعیف بودن رباط‌های زانو، به انواع پیچیده‌تری از تعویض مفصل زانو نیاز داریم. در این صورت معمولا از میله‌های بلندتری استفاده می‌شود که به زانو امکان ثابت ماندن در حفره را داده و قطعات اضافی فلزی یا پلاستیکی برای پر کردن استخوان‌هایی که آسیب دیده یا برداشته شدند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دلایل تعویض زانو
همانطور که قبل‌تر از این اشاره کردیم، یکی از دلایل اصلی تعویض مفصل زانو، آرتروز زانو است. آرتروز انواع مختلفی دارد که هر کدام به شکلی بروز پیدا می‌کند. اما شایع‌ترین نوع آن که باعث نیاز به تعویض مفصل می‌شود، آرتروز رماتیسم و آرتروز ناشی از ضایعه است.
- آرتروز زانو
زمانی که به آرتروز زانو مبتلا می‌شوید، دلایل مختلفی ممکن است شما را مستعد ابتلا به این عارضه کند. سن و کار زیاد دو عاملی است که می‌تواند دلیل بروز آرتروز زانو باشد. زمانی که از آرتروز زانو صحبت می‌کنیم، منظور از بین رفتن غضروف‌هایی است که استخوان زانو را در کنار هم نگه می‌دارد و حالا با ساییدگی زانو و درد خود را نشان می‌دهد. فرد مبتلا به آرتروز زانو، معمولا حتی در فعالیت‌های ساده خود مثل راه رفتن نیز به مشکل می‌خورد.
- آرتروز در اثر خشکی مفاصل
این نوع آرتروز مهم‌ترین دلیل ایجاد درد زانو به خصوص در افراد بالای ۴۰ سال است. در این نوع آرتروز، مفاصل خشک و دردناک شده که در اثر همین درد معمولا بیمار از حرکت دادن آن خودداری می‌کند و همین قضیه، عاملی برای ضعیف شدن مفصل می‌شود.
- آرتروز یا استئوآرتریت
در استئوآرتریت، لایه سینوویال، که غضروف مفصل زانو است، کم کم از بین رفته و باعث درد و محدودیت حرکتی می‌شود.
- روماتیسم
این بیماری نام آشنا، به علت تورم و التهاب نوار سینوویال در اطراف مفصل و غضروفهای آسیب دیده اتفاق می‌افتد. این عامل، یعنی روماتیسم، یکی از شایع‌ترین انواع آرتروزهای زانو است.
- آرتروزهای ناشی از ضایعه
در صورتی که استخوان‌های اطراف زانو به هر علتی دچار شکستگی یا کشیدگی لیمگامان‌ها شود، به تدریج به غضروفهای زانو فشار وارد می‌کند و عملکرد زانو را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این نوع آرتروز یکی از جدی‌ترین بیماری‌های زانو است که مربوط به کشیدگی استخوان‌های اطراف زانو است .
مزایای عمل تعویض زانو
بعد از صحبت کردن راجع به این همه اثرات و استرس‌هایی که ممکن است عمل تعویض زانو با خود به همراه داشته باشد، بیایید کمی هم راجع به مزیت‌های آن صحبت کنیم:
دلیل اصلی استفاده از تعویض مفصل این بوده که درد بیمار از بین می‌رود و دیگر پا، آن حالت پرانتزی یا ضربدری قبل از عمل را نخواهد داشت. در صورتی که در فعالیت‌های روزانه‌تان با زانوی فعلی دچار درد هستید، با تعویض مفصل زانو به راحتی می‌توانید به فعالیت خود بپردازید و پیاده روی کنید. ضمن اینکه دیگران نیازی به نگرانی از بابت جا انداختن و در رفتن زانوهایتان نخواهید بود. بیایید به صورت جزئی‌تر هر کدام ار با هم بررسی کنیم:
- پایان درد زانو
از آنجایی که خود درد، عامل اصلی انجام تعویض مفصل زانو است، بعد از جراحی با کاهش قابل توجه درد همراه هستید که به دنبال درمان پرانتزی یا ضربدری بودن پاها اتفاق می‌افتد. عمر مفید این جراحی‌ها بین ۲۰ تا ۲۵ سال است که در این مدت تاثیر آن به سبک زندگی آن فرد برمی‌گردد.
- تغییر شکل مفصل
پروتز زانو یا تعویض مفصل زانو پا ممکن است به دنبال پرانتزی یا ضربدری بودن پاها اتفاق بیفتد. در این صورت مفصل مصنوعی با تاثیری که روی مفصل ران می‌گذارد، این حالت را اصلاح می‌کند. بعد از عمل و بهبودی و تقویت استخوان و ساختار عضلات، پزشک به شما استفاده از عصا یا واکر ار پیشنهاد می‌کند تا حدود ۴ تا ۶ هفته بعد از عمل به کمک آن راه بروید.
- بازگشت استقلال در زندگی روزمره تان
زمانی که به درد زانو مبتلا هستید، معمولا حضور افراد دلسوز و مراقبت کننده می‌تواند علاوه بر تسلی دردتان، کمک کننده هم باشد و در انجام فعالیت‌ها کمک‌تان کنند. تعویض مفصل زانو، دیگر خودتان می‌توانید راه بروید و بدون اینکه نیازی به کمک دیگران داشته باشدی، کارهای روزمره‌تان را انجام دهید.
بیشتر بخوانید: عمل جراحی آرتروسکوپی (Arthroscopy)
عوارض عمل تعویض زانو
نه فقط عمل جراحی یا تعویض مفصل زانو که هر عمل جراحی عوارض خود را به دنبال دارد. پزشک با بررسی شرایط، در صورتی که مزایای یک عمل برای بیماری بیشتر از معایب آن باشد، نسبت به جراحی اقدام می‌کند. در هر عمل جراحی ممکن است شما با عفونت، شکستگی وسیله در بدن یا دررفتگی و آسیب اندام‌های مجاور روبه‌رو شوید که هر کدام قابل درمان هستند.
در اغلب موارد برای اینکه فرد دچار عفونت نشود، به بیمار توصیه می‌کنند که بعد از عمل در زمان انجام درمان‌های پزشکی و دندانپزشکی، از آنتی بیوتیک استفاده کنند تا خطر ابتلا به عفونت در آن‌ها کمتر شود. از طرفی با جراحی زانو فرد دچار یکجا نشینی می‌شود که همین عامل، ممکن است باعث اضافه وزن و چاقی در بیمار شود. این در حالی است که مفصل جایگزین شده تنها تحمل وزن ۱۰ کیلو را دارد که در این شرایط نیاز به کنترل وزن است تا مفصل دوباره از جای خود در نرفته و عفونت نکند.
ترومبوز یا تورم عروق از دیگر عوارض تعویض مفصل زانو است. این عارضه ممکن است به ریه‌ها منتقل شود و فرد را به آمبولی ریه مبتلا کند. در این زمان حرکت بیمار در سریع‌ترین زمان ممکن بعد از جراحی می‌تواند او را از آمبولی نجات دهد. به طور کلی عوارض پس از عمل تعویض زانو شامل موارد زیر است:
- آسیب یا شل شدن پروتز و اجزای تشکیل دهنده آن
- دررفتگی زانو یا ناپایداری مفصل
- قرارگیری نامناسب اجزای مصنوعی در زانو
- آسیب به عصب‌های اطراف
- شکستگی استخوان و دیر جوش خوردن آن
- ورم و التهاب در مفصل زانو
چگونگی انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو
حالا که تصمیم به عمل جراحی زانو دارید، بهتر است بدانید که دو روش بیهوشی برای انجام عمل تعویض زانو انجام می‌شود. یکی از آن بیهوشی موضعی است که در آن فرد از کمر تا پایین یا از باسن تا کمر با عصب سیاتیک بی حس می‌شود و دیگری تزریق داروی بیهوشی و خواب رفتن فرد است. اینکه پزشک کدام یک از انواع بیهوشی را روی شما انتخاب کند، بستگی به نظر پزشک و شرایط شما دارد. طریقه تعویض مفصل زانو به صورت زیر است:
برای شروع، ابتدا پزشک، یک شکاف پوستی در قسمت جلویی مفصل زانو به وجود می‌آورد. بعد از کنار زدن پوست و بافت‌های زیر پوستی، به استخوان کشکک می‌رسد. با کنار زدن استخوان کشکک، استخوان‌های فمور و درشت نی نیز مشخص می‌شوند. در این شرایط با یک اره برقی مخصوص در قسمت پایینی استخوان برش‌هایی به وجود می‌آورد که طی این کار، غضروفهای این قسمت به طور کامل برداشته می‌شود تا مفصل مصنوعی را در انتهای پایینی استخوان ران جایگذاری کنند.
سپس پزشک یک قطعه فلزی را به ناحیه مورد نظر می‌چسباند. در قسمت بالایی استخوان درشت نی نیز همین اتفاق می‌افتد. پزشک برشی در این قسمت داده و قطعه فلزی را با سیمان استخوان به بالای استخوان درشت نی متصل می‌کند و در آخر زانوی جدید را کار می‌گذارد. در نهایت زمانی که مفصل مصنوعی به خوبی سر جای خودش قرار گرفت، و تمام اندام‌های اطراف آن به خوبی کارهایشان را انجام دهند، پزشک بخیه زدن را آغاز می‌کند و در نهایت به اتاق ریکاوری منتقل می شوید. بعد از بیدار شدن در اتاق ریکاوری، احتمالا سرگیجه یا درد و حالت تهوع را تجربه می‌کنید. بعد از عمل، حدود ۳ تا ۵ روز در بیمارستان می‌مانید. در این مدت تا سرپا شدن‌تان ممکن است برای راه رفتن به عصای زیر بغل نیاز داشته باشید.
آزمایش‌ها پس از تعویض زانو
در بخش قبلی با طرز تعویض مفصل زانو آشنا شدید. بعد از تعویض مفصل زانو، ممکن است به آزمایش‌های زیر نیاز داشته باشید:
بررسی وضعیت جراحت، زخم، آسیب و … در صورتی که دارای چنین علائمی در ناحیه عمل باشید، نیاز است تا توسط پزشک ارتوپد یا اورژانس تحت نظر باشید. همچنین اگر به ورم، چرخش مفصل مصنوعی، درد یا گرمی بیش از حد در محل زانو مبتلا شدید، با معاینه دستی، به تشخیص می‌پردازند.
بیشتر بخوانید: آرتروز زانو و روش های درمان آن
مناسب‌ترین سن برای جراحی تعویض مفصل زانو
طول درمان تعویض مفصل زانو حدود ۲۰ تا ۲۵ سال است. به همین دلیل اغلب توصیه می کنند افراد بالای ۶۰ سال در صورتی که درمان دیگری نداشته باشند، از این روش استفاده کنند.
درمان درد مزمن پس از عمل تعویض مفصل زانو
بعد از عمل زانو ممکن است با دردهایی روبرو شوید که با داروهای غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن، دیکلوفناک، یا اپوک، درد کمتر شود. در صورتی که درد شدیدی داشته باشید پای داروهایی مثل مورفین به میان می‌آید. بعد از عمل جراحی به صورت پیوسته و منظم از فیزیوتراپی استفاده کنید. در صورتی که با شکستگی یا جابجایی پروتز روبرو شدید در نظر داشته باشید که مسکن تنها دردتان را ارام می‌کند. باید در این مواقع، به دنبال جایگزینی برای پروتز باشید.
در صورتی که دچار عفونت در زانو شوید، بایستی برای درمان آن اقدام کنید. با آنتی بیوتیک تنها عفونت قابل درمان نیست. در صورتی که دچار انسداد عروق و رگ‌های خونی شوید ،از داروهای رقیق کننده خون برای از بین بردن لخته‌ها استفاده می‌کنند. از طرفی از آنجایی که درد مزمن می‌تواند روان بیمار را تحت تاثیر قرار دهد از همان ابتدا بایستی برای جلوگیری از افسردگی و درمان آن، مشاوران روانشناختی همراه بیمار باشند.
بسیاری از بیماران هم دچار ورم پا بعد از جراحی تعویض مفصل زانو می شوند. برای درمان ورم زانو بعد از عمل تعویض مفصل زانو باید تحت نظر یک پزشک ارتوپد یا فیزیوتراپیست حرکات ورزشی مناسب داده شود. با انجام این حرکات دامنه حرکتی زانو هم افزایش پیدا می کند و به کاهش ورم آن کمک می شود. یکی دیگر از روش های کاهش ورم، استفاده از کمپرس یخ است. البته در این خصوص باید با پزشک معالج مشورت شود شاید تشخیص ایشان استفاده از کمپرس گرم باشد.
بیشتر بخوانید: روش‌های درمان ورم زانو
عمل تعویض مفصل زانو یکی از مهم‌ترین عمل‌هایی است که بایستی توسط پزشک حاذق انجام شود. در این زمینه کلینیک تخصصی دکتر بهامین عطار، به عنوان بهترین مرکز جراحی‌های مفصل زانو و ارتوپد، با معرفی بهترین دکتر برای تعویض مفصل زانو آماده خدمت رسانی به شما عزیزان است.. می‌توانید بعد از دریافت مشاوره از خدمات این متخصص با تجربه استفاده کنید.
سوالات متداول
دوران نقاهت جراحی تعویض مفصل زانو چقدر طول می کشد؟
دوران نقاهت عمل تعویض مفصل زانو از 3 تا 6 هفته است. بعد از آنکه بیمار از بیمارستان مرخص شود تا از 1 تا 3 هفته برای حرکت به ابزارهایی مانند واکر نیاز دارد. پس از آن با گذارندن دوره توانبخشی دامنه حرکتی بیماری به مرور بیشتر می شود. از هفته ششم فرد قادر به انجام فعالیت های روزانه خواهد بود. اما برای انجام کارهای سنگین آمادگی کامل تا هفته دوازدهم حاصل می شود.
دلایل عمل تعویض مفصل زانو چیست؟
آرتروز زانو اصلی ترین دلیل جراحی تعویض مفصل زانو است. روماتیسم و آرتروزهای ناشی از ضایعه هم از جمله دلایل شایع برای انجام این عمل است.
مدت زمان عمل تعویض مفصل زانو چقدر طول می کشد؟
جراحی تعویض مفصل زانو که به صورت کامل انجام می شود از 1 تا 3 ساعت زمان می برد. برای تخمین دقیقتر باید به آن مدت زمان ریکاوری بیمار را هم اضافه کنید.