دررفتگی زانو یک آسیب شایع و دردناک است که در بیشتر موارد در آسیب‌های ورزشی رخ می‌دهد. استخوان کشکک، یکی از اعضای اصلی سازنده مفصل زانو است که وظیفه متصل کردن ماهیچه‌های ران به قسمت جلویی استخوان تیبیا (درشت نی) را برعهده دارد. کشکک زانو، بر روی یک شیار نازک می‌لغزد که با نام شیار استخوان ران یا تروکلئا شناخته می‌شود. حرکات کشکک در این شیار، به همراه ماهیچه‌هایی که از قسمت ران به ساق پا متصل می‌شوند، به حرکات و خم و راست شدن زانو و پاها کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: جراحی باز شانه
ماهیچه‌ها، رباط‌ها و تاندون‌های زیادی در ناحیه زانو، وظیفه نگه داشتن استخوان کشکک در جای طبیعی خود را برعهده دارند. در صورت آسیب به این ساختارها در طی صدمات و ضربه‌هایی که به زانو وارد می‌شود، ممکن است استخوان کشکک از جای طبیعی خود در شیار استخوان ران خارج شود. اگر استخوان کشکک از شیار خود خارج شود، دچار دررفتگی زانو می‌شویم. میزان جابه‌جایی استخوان کشکک، مشخص‌کننده دررفتگی یا نیمه دررفتگی زانو است.
در اغلب موارد، کشکک به سمت خارج و بیرون پا جابه‌جا می‌شود، این اتفاق می‌تواند باعث آسیب به رباط داخلی زانو شود. درصورتی که این رباط به خوبی ترمیم نشود، احتمال دررفتگی و نیمه دررفتگی‌های بعدی زانو افزایش پیدا می‌کند. در ادامه، با علائم دررفتگی و نیمه دررفتگی زانو و روش‌های تشخیص و درمان آن بیشتر آشنا می‌شویم.
در رفتگی زانو چیست؟
استخوان کشکک، استخوان کوچکی در قسمت جلویی مفصل زانو است. حضور کشکک، خط کشش ماهیچه‌های چهار سر ران را در جلوی ران تقویت می‌کند. همان‌طور که اشاره شد، کشکک در شیار استخوان ران می‌لغزد و درصورتی که از محل طبیعی خود خارج شود، می‌تواند باعث ایجاد درد و مشکل در راه رفتن و حرکت شود. دررفتگی زانو هنگامی اتفاق می‌افتد که کشکک به طور کامل از جای خود خارج شده و دیگر به محل طبیعی خود برنمی‌گردد. همان‌طور که گفتیم، استخوان کشکک در اغلب دررفتگی‌ها، به سمت بیرون و خارج پا جابه‌جا می‌شود. دررفتگی زانو، برای جلوگیری از دررفتگی بیشتر و افزایش آسیب و عوارض ناشی از آن نیازمند مراقبت‌های فوری پزشکی است. اما نیمه دررفتگی، حالتی است که در آن کشکک از جای خود خارج شده و سپس به سرعت به جای طبیعی خود بازمی‌گردد.
برای انجام عمل تعویض مفصل زانو می توانید با ما تماس بگیرید.
در هر دو دررفتگی و نیمه دررفتگی‌های زانو، احتمال آسیب به ساختارهای اطراف مفصل زانو، شامل اعصاب، عروق، ماهیچه‌ها، رباط‌ها و تاندونها وجود دارد.
بیشتر بخوانید: در رفتگی مچ دست، علائم و درمان آن
در رفتگی و نیمه دررفتگی کشکک زانو به چه علت‌هایی اتفاق می‌افتد؟
دررفتگی‌ها و نیمه دررفتگی‌های زانو، از آسیب‌های شایع ورزشی هستند و اغلب برای اولین بار در طی ورزش کردن ایجاد می‌شوند. بعضی از ریسک فاکتورها که در افزایش احتمال این اتفاقات مؤثرند، عبارتند از:
- قد بلند: برای مثال ورزشکارانی که قد بسیار بلندی دارند، در ریسک بالاتری برای دررفتگی زانو قرار دارند.
- آسیب قبلی: در صورت دررفتگی یا نیمه دررفتگی قبلی زانو یا هر آسیب دیگری که باعث تضعیف مفصل زانو شده باشد، ریسک دررفتگی‌های بعدی افزایش پیدا می‌کند.
- وزن زیاد: افرادی که بسیار چاق هستند، بیشتر دچار دررفتگی زانو می‌شوند. این اتفاقات ممکن است در افراد چاق، حتی بدون وارد آمدن فشار اضافی و آسیب به زانو نیز ایجاد می‌شوند.
- جنسیت: آمارها نشان می‌دهند که زنان بیشتر از مردان دچار دررفتگی‌ها و نیمه دررفتگی‌های زانو می‌شوند. درواقع، به علت آناتومی متفاوت و پهن‌تر بودن لگن در زنان نسبت به مردان، ریسک دررفتگی زانو در آن‌ها افزایش پیدا می‌کند.
علت دررفتگی جزئی کشکک زانو
دررفتگی جزئی کشکک می‌تواند به دلیل ضربه مستقیم به قسمت جلویی یا کناری زانو ایجاد شود که باعث جابه‌جایی کشکک از محل طبیعی خود می‌شود. ضعف برخی از عضلات ناحیه ران و لگن نیز می‌توانند زمینه‌ساز نیمه دررفتگی زانو شوند.
علت دررفتگی کامل کشکک زانو
در اغلب موارد علت دررفتگی زانو، ضربه مستقیم با نیروی زیاد یا فشار زیاد در حین حرکت است؛ برای مثال فشار وارد به زانو در اثر تغییر جهت حرکت در سرعت بسیار زیاد و ضعف عضلات است. از علل دررفتگی زانو در کودکان می‌توان موارد زیر را نام برد:
دررفتگی مادرزادی مفصل زانو: فاکتورهای زیادی، مانند برخی علل ژنتیکی در ایجاد این بیماری نقش دارند. دررفتگی مادرزادی مفصل زانو می‌تواند به تنهایی یا همراه با مشکلاتی مانند پاچنبری (کلاب فوت) باشد.
در کودکان دچار فلج مغزی یا کودکانی که مبتلا به بیماری‌هایی مانند سندروم داون هستند، به علت ضعف ماهیچه‌ای، دررفتگی زانو بیشتر اتفاق می‌افتد.
نشانه‌های دررفتگی و نیمه دررفتگی زانو
علائم دررفتگی زانو تا حد زیادی به میزان دررفتگی و آسیب وارد به زانو و ساختارهای اطراف آن بستگی دارد. دررفتگی کشکک زانو باعث درد و تغییر شکل در مفصل زانو می‌شود. در طی دررفتگی‌های زانو، کشکک تقریباً همیشه به سمت بیرون مفصل در می‌رود. درد و تورم از علائم شایع دررفتگی کشکک زانو است. با گذشت زمان، ممکن است کبودی در اطراف و زیر مفصل زانو ایجاد شود.
علائم شایعی که دررفتگی و نیمه دررفتگی زانو ایجاد می‌کند، شامل موارد زیر است
- گرفتگی و قفل شدن زانو
- ناتوانی در راه رفتن
- لغزش کشکک به سمت بیرون پا
- ناتوانی در صاف کردن زانو
- تورم و تغییر شکل قسمت جلو زانو
- درد در قسمت جلو زانو که پس از فعالیت بدتر می‌شود.
- درد پس از نشستن طولانی مدت
- ضعف
- صدای غیرمعمول از مفصل زانو، مانند صدای ترک خوردن
- حساسیت غیرطبیعی به لمس یا فشار در ناحیه زانو
دررفتگی و نیمه دررفتگی زانو، اغلب در افراد جوان، فعال و در دهه دوم زندگی رخ می‌دهد. در صورتی که آسیب قابل توجه به زانو وارد شود، به شکلی که غضروف مفصلی نیز تحت تأثیر قرار بگیرد، علائم مکانیکی مانند گیر کردن و تورم زانو ایجاد می‌شود. باید توجه داشت که آسیب شدید به زانو و غضروف‌های این ناحیه، ریسک ایجاد استئوآرتریت در سنین جوانی را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، درمان به موقع دررفتگی و نیمه دررفتگی‌های زانو اهمیت بالایی دارد.
به‌هیچ‌وجه نباید سعی کنید که زانو را خودتان (یا افراد غیرمتخصص) جا بیندازید، زیرا می‌تواند عوارض و آسیب‌های بیشتری ایجاد کند.
دررفتگی زانو چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اولین قدم در تشخیص دررفتگی زانو و دررفتگی پشت زانو، ثابت و بی‌حرکت کردن اندام آسیب‌دیده و در صورت امکان جا انداختن زانو است. با این کار فشار وارد بر پوست، اعصاب، عروق و ساختارهای اطراف زانو کاهش پیدا کرده و از عوارض بیشتر جلوگیری می‌شود. پس از این مرحله، پزشک می‌تواند میزان آسیب وارد شده به زانو را ارزیابی کند:
چک کردن ضربان در نقاط مختلف پا: در صورت کاهش تعداد ضربان، احتمال آسیب به عروق این ناحیه به دنبال دررفتگی زانو وجود دارد.
بررسی فشارخون در پاها: هدف از این کار مقایسه فشارخون در پاها و دست‌ها است. درصورتی که اختلاف واضحی میان آن‌ها وجود داشته باشد، نشان از جریان خون نامناسب در پاها و آسیب عروقی است.
بررسی رنگ و دمای پوست: تغییر رنگ و سردی پوست، می‌تواند نشان‌دهنده آسیب عروقی باشد.
بررسی آسیب به اعصاب: پزشک با مقایسه حس پای آسیب‌دیده و پای سالم، و همچنین انجام تست‌هایی مانند نوار عصب عضله، احتمال آسیب به اعصاب را بررسی می‌کند.
در مواردی که پزشک به آسیب عروقی شک کند، از آرتریوگرام برای بررسی بیشتر استفاده می‌کند. انجام روش‌های تصویربرداری، مانند MRI و عکس رادیوگرافی، به پزشک اجازه می‌دهد هرگونه آسیب به زانو و ساختارهای اطراف آن را ببیند.
برای پیشگیری از دررفتگی کشکک زانو چه کارهایی می‌توان کرد؟
یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد دررفتگی زانو ضعف عضلانی است. می‌توان با انجام برخی از تمرینات ورزشی از ابتلا به دررفتگی زانو پیشگیری کرد. ورزش‌هایی که باعث تقویت عضلات چهار سر ران و همسترینگ می‌شوند در پیشگیری از دررفتگی زانو مؤثر هستند.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره علت صدا دادن زانو
درمان دررفتگی زانو
درمان مناسب دررفتگی زانو به شدت دررفتگی و همچنین میزان آسیب وارد شده به ساختارهای اطراف مفصل وابسته است. درصورتی که پس از جا انداختن زانو، شواهدی از آسیب به عروق، اعصاب و تاندونها وجود نداشته باشد، می‌توان از درمان‌های غیر جراحی کمک گرفت:
- فیزیوتراپی
- اصل RICE، یعنی استراحت کردن، استفاده از یخ، استفاده از بانداژ فشاری و همچنین بالا آوردن پای آسیب‌دیده
- استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
- بریس
- آسپیریشن، برای خارج کردن مایع تجمع یافته در زانو
- استفاده از کفش مخصوص بری کاهش فشار بر زانو
عمل‌های جراحی برای درمان دررفتگی کشکک زانو
اگر آسیب شدید باشد، احتمال دررفتگی‌های بعدی بالا باشد و همچنین آسیب جدی به ساختارهای اطراف وارد شده باشد، فوق تخصص ارتوپد در تهران ناچار باید از درمان‌های جراحی کمک گرفته شود:
جراحی آرتروسکوپی: این روش یکی از روش‌های جراحی کم تهاجمی است. در جراحی آرتروسکوپی، پزشک یک دوربین کوچک را وارد ناحیه زانو کرده و میزان آسیب وارد شده به زانو را سنجیده و در صورت نیاز، آن‌ها را ترمیم می‌کند.
جراحی ترمیمی: این روش جراحی در افرادی انجام می‌شود که دچار دررفتگی‌های مداوم می‌شوند یا شدت آسیب وارد شده به زانو در آن‌ها زیاد است. هدف از این روش، ترمیم رباط‌ها، تاندونها و یا حذف و ترمیم غضروف مفصلی آسیب‌دیده است.
جراحی انتقال توبروزیته تیبیا: این جراحی، پیچیده‌ترین روش برای درمان دررفتگی زانو پا است. در طی آن، بخشی از استخوان ساق پا جدا شده و برای افزایش ثبات مفصل، به زانو پیوند زده می‌شود.
ریکاوری بعد از جراحی دررفتگی زانو چه مدت طول می‌کشد؟
به طور معمول، حدود ۶ هفته زمان برای ریکاوری پس از جراحی دررفتگی زانو نیاز است. با این حال، احتمالاً باید زمان بیشتری برای بازگشت به فعالیت‌های ورزشی صبر کنید.
مراقبت و توانبخشی پس از جراحی زانو به چه صورت است؟
فیزیوتراپی می‌تواند در بازیابی قدرت و دامنه حرکت طبیعی زانو مؤثر باشد. اهدافی که در فیزیوتراپی پس از دررفتگی زانو دنبال می‌شود، شامل اقداماتی برای کاهش درد، بهبود عملکرد ماهیچه‌ها و کمک به راه رفتن عادی و طبیعی بیمار است. از دلایل دررفتگی‌های کشکک زانو، ضعف عضلات چهار سر ران، و همچنین ضعف مفصل ران است؛ بنابراین تقویت این گروه از عضلات و مفصل ران، یکی از برنامه‌های اصلی در توانبخشی پس از جراحی زانو است. همچنین استفاده از بریس نیز می‌تواند به ماهیچه‌ها در نگه داشتن کشکک در جای خود کمک کند.
