زانوها دو مفصل مهم بدن انسان هستند. این دو مفصل علاوه بر اینکه وزن بدن را تحمل می‌کنند، باعث می‌شوند بدن فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهد. فعالیت‌هایی مثل ایستادن، راه رفتن و بالا رفتن از پله تنها با استفاده از مفصل زانو قابل انجام است. اما همانقدر که زانو حساسیت زیادی دارد، آسیب‌پذیری آن در برابر جراحت و بیماری هم زیاد است. انواع جراحت و بیماری می‌توانند منجر به قفل شدن زانو شوند. حالتی که در آن فرد امکان خم و راست کردن زانو را از دست می‌دهد. قفل شدن زانو حالتی آزاردهنده است که می‌تواند زندگی عادی فرد را مختل کند. در این مقاله از سایت دکتر بهامین عطار به بررسی این آسیب، علل ایجاد و راه درمان آن پرداخته‌ایم. اگر شما هم با چنین مشکلی سروکار دارید، خواندن این مقاله را از دست ندهید.
قفل شدن زانو چیست؟
زانو یکی از پیچیده‌ترین مفصل‌های بدن است. این مفصل استخوان ران را به استخوان ساق پا متصل می‌کند. همچنین یک استخوان کوچک همراه با کاسه زانو در مفصل زانو قرار دارد. تاندون‌ها این استخوان‌ها را به عضلات ساق پا متصل می‌کنند. رباط‌‌‌ها هم استخوان‌ها را به هم متصل کرده و مفصل را در وضعیتی پایدار نگه می‌دارند. علاوه بر این‌ها دوتکه غضروف C شکل به نام مینیسک زانو، یک بالشتک بین استخوان ران و درشت‌نی ایجاد می‌کنند.
این بالشتک‌ها به عنوان جذب‌کننده ضربه‌ها و فشارها عمل می‌کنند. مجموعه این اجزا زانو را به شکلی درآورده‌اند که بتواند خم و راست شود و اندکی بچرخد. وقتی زانو نتواند این کارها را انجام دهد، بر روی کل عملکرد بدن و زندگی روزمره فرد تأثیر می‌گذارد. فعالیت‌هایی مثل نشستن، ایستادن، زانو زدن و … تحت تأثیر این شرایط قرار می‌گیرند. وضعیتی که در آن زانو توان خم و راست شدن را از دست می‌دهد، به عنوان قفل شدن زانو شناخته می‌شود.
در قفل شدن زانو، چه اتفاقی می‌افتد؟
وقتی در مینیسک زانو پارگی رخ دهد، زمینه برای قفل شدن زانو فراهم می‌شود. در این وضعیت معمولاً تکه‌ای از مینیسک که جدا شده در مفصل گیر می‌کند. در نتیجه حرکت مفصل کند شده و احتمال دارد به طور کلی قفل شود. علاوه بر این ممکن است مفصل زانو دچار تورم، صدا دادن و درد شود. علاوه بر پارگی مینیسک، در صورتی که هر جسم دیگری در مفصل زانو گیر کند، می‌تواند عامل قفل شدن زانو شود. برای مثال شکستگی استخوان‌های زانو هم ممکن است باعث گیر افتادن قطعه‌ای از استخوان در مفصل و قفل شدن آن شود.
بیشتر بخوانید: علائم عقب زدگی زانو
انواع قفل شدن زانو
قفل شدن زانو به طور کلی در دو حالت قفل شدن واقعی و قفل شدن کاذب اتفاق می‌افتد. در ادامه این دو حالت را بررسی می‌کنیم:
قفل شدگی واقعی زانو
در قفل شدگی واقعی، زانو به صورت فیزیکی گیر می‌کند و به معنای واقعی کلمه امکان حرکت کردن ندارد. در این حالت، قفل شدن ممکن است ادامه‌دار باشد و به راحتی رفع نشود. در واقع علت بروز قفل شدگی واقعی زانو، گیرکردن یک جسم فیزیکی در زانو است؛ به طوری که از حرکت مفصل جلوگیری کند. قفل شدن در حالت بازکردن کامل زانو اتفاق می‌افتد. البته لازم است بدانید این نوع قفل شدن زانو به‌ندرت رخ می‌دهد.
قفل شدن کاذب زانو
در حالت قفل شدن کاذب زانو جسمی وجود ندارد که از حرکت مفصل جلوگیری کند. در این حالت معمولاً به دلیل درد شدید و گرفتگی عضلات زانو، فرد مبتلا احساس می‌کند توان خم و راست کردن زانو را ندارد. این نوع قفل شدن به طور موقتی رخ می‌دهد و پس از مدتی فروکش می‌کند، اما شایع‌تر از حالت قفل شدن واقعی است.
علت قفل شدن زانو چیست؟
همان‌طور که گفتیم وقتی جسمی در مفصل زانو گیر بیفتد، از حرکت مفصل جلوگیری می‌کند و اصطلاحاً زانو قفل می‌شود. علت‌های مختلفی می‌تواند باعث گیر افتادن جسمی در زانو شود که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم:
پارگی مینیسک زانو
پارگی مینیسک شایع‌ترین علت قفل شدن زانو است. مینیسک یک قطعه غضروف ضخیم است که شبیه بالشتک در مفصل زانو عمل کرده و باعث می‌شود مفصل بتواند نرم و آرام حرکت کند. اگر غضروف دچار پارگی شود، قطعه جدا شده ممکن است در مفصل گیر بیفتد و از حرکت آن جلوگیری کند. رایج‌ترین نوع پارگی مینیسک حالتی است که به آن پارگی دسته سطلی گفته می‌شود. در این حالت پارگی مینیسک به شکلی است که تکه‌ای متحرک به حالت C شکل از مینیسک آویزان می‌شود.
اگر این تکه متحرک به اندازه کافی بزرگ باشد، ممکن است در هنگام حرکت مفصل در جایی نامناسب گیر کرده و حرکت مفصل را مسدود کند. در این شرایط تا وقتی که تکه غضروف گیر کرده را رها نکنید، قادر به خم و راست کردن زانو نخواهید بود. اگر زانوی شما مرتب قفل می‌کند و صدا می‌دهد احتمالاً دچار پارگی مینیسک شده‌اید. پارگی مینیسک می‌تواند در اثر جراحت ایجاد شود. معمولاً حرکات چرخشی روی زانو باعث پارگی مینیسک می‌شود.
شکستگی در استخوان
عامل دیگری که می‌تواند باعث قفل شدن زانو شود، بروز شکستگی در استخوان زانو است. در این حالت اگر یک قطعه کوچک استخوان زانو شکسته شده و در مفصل شناور شود، می‌تواند در آن انسداد ایجاد کند. تکه استخوان شناور مثل حالت پارگی مینیسک، ممکن است جایی در مفصل گیر کرده و باعث قفل شدگی زانو شود. بروز شکستگی در مفصل زانو به دو دلیل اتفاق می‌افتد:
- جراحت زانو مثل شکستگی در کشکک
- عوامل زمینه‌ای مثل بیماری آرتروز زانو و پوکی استخوان
قفل شدن واقعی زانو در برخی موارد با درد همراه است و در برخی موارد بدون درد است. در واقع بروز درد بستگی به عامل ایجاد قفل شدگی دارد. در حالت قفل شدن واقعی، صاف کردن زانو محدود می‌شود. در واقع مبتلایان از صاف کردن کامل پا ناتوان هستند.
قفل شدن کاذب زانو همیشه با درد همراه است. وقتی درد زانو به اندازه کافی شدید باشد، مکانیزم‌های دفاعی بدن فعال شده و حرکات زانو را محدود می‌کنند تا از آسیب بیشتر جلوگیری شود. این مکانیزم باعث می‌شود عضلات پا دچار اسپاسم شده تا پا در یک وضعیت خاص ثابت بماند.
انجام عمل تعویض مفصل زانو در تهران
تفاوت این حالت با قفل شدگی واقعی این است که در واقع چیزی در زانو گیر نکرده که مانع از حرکت آن شود. در حالی که در ابتدای قفل شدن زانو ممکن است احساس کنید چیزی در زانو گیر کرده اما معمولاً قفل شدگی به سرعت برطرف می‌شود. این نوع قفل شدگی بیشتر ناشی از احساس گرفتگی در زانو است که حرکت را محدود می‌کند و البته زود هم برطرف می‌شود. در حالت قفل شدگی کاذب هر دو حرکت خم شدن و صاف شدن زانو دچار محدودیت می‌شود اما در حالت واقعی تنها حرکت صاف کردن زانو است که دچار محدودیت می‌شود. مهم‌ترین عوامل ایجاد گرفتگی کاذب در زانو شامل موارد زیر است:
- ورم مفصل: زیادشدن مایع درون کپسول مفصل زانو می‌تواند باعث ورم زانو و محدودیت حرکت آن شده و از خم شدن و صاف شدن کامل زانو جلوگیری کند.
- التهاب: بروز التهاب در هرکدام از اجزای داخل و اطراف مفصل زانو می‌تواند حرکات آن را محدود کند. مهم‌ترین عامل التهاب در زانو، آرتریت روماتوئید و نقرس است.
- مشکل در حرکت کشکک: بروز مشکل برای حرکت کشکک زانو می‌تواند عامل قفل شدن کاذب زانو شود. این آسیب بسیار دردناک است. در برخی موارد ورزش شدید می‌تواند باعث از دست‌رفتن تعادل کشکک زانو شود. در این حالت قفل شدن زانو بعد از ورزش اتفاق می‌افتد.
- سندرم پلیکا: پلیکای میانی شکافی روی بافت سینوویال پوشاننده مفصل است. سندرم پلیکا آسیبی است که در اثر ایجاد تنش در این قسمت به وجود می‌آید. سندرم پلیکا هم از عوامل بروز قفل شدگی کاذب در زانو است.
- جراحت: واردشدن صدمه به هر عضو ساختار زانو اگر منجر به درد شدید زانو شود می‌تواند باعث گرفتگی عضلات شود. در نتیجه گرفتگی عضلات زانو، قفل شدگی کاذب زانو هم بوجود می‌آید.
- عمل جراحی: در برخی موارد در اثر عوارض جراحی مانند جراحی مفصل زانو، شاهد بروز قفل شدن زانو بعد از عمل جراحی هستیم. در این موارد اگرچه عمل موفقیت‌آمیز بوده اما عوارض آن باعث قفل شدگی زانو می‌شود.
قفل شدن زانو نشانه چیست؟
قفل شدن زانو اگر در حالت واقعی اتفاق بیفتد قبل از هر چیز می‌تواند نشانه پارگی مینیسک باشد. در صورتی که قفل شدن زانوی شما موقتی نیست و با بروز آن به هیچ وجه نمی‌توانید زانو را خم و راست کنید، لازم است پارگی مینیسک را بررسی کنید. درصورتی‌که قفل شدن زانوی شما به صورت موقتی رخ می‌دهد و معمولاً با درد و گرفتگی همراه است، قفل شدن از نوع موقتی است. در این موارد باید نسبت به بروز بیماری‌هایی مثل آرتروز زانو، نقرس، سندرم پلیکا و روماتیسم مشکوک شده و بروز این بیماری‌ها را بررسی کنید. همچنین اگر به تازگی جراحتی دیده‌اید که باعث وارد شدن ضربه به زانو شده، ممکن است جراحت عامل بروز قفل شدگی باشد. به هرحال در همه این موارد بهتر است با پزشک مشورت کنید.
بیشتر بخوانید: درمان صدا دادن زانو
قفل شدن زانو چه علائمی دارد؟
مهم‌ترین علائم بروز قفل شدگی کاذب، درد زانو است. اما مبتلایان ممکن است علائم زیر را هم تجربه کنند:
- احساس کوتاه مدت قفل شدن زانو
- احساس گرفتگی در زانو
- احساس سستی و بی‌ثباتی زانو
مهم‌ترین علائم بروز قفل شدگی واقعی، ناتوانی فرد در صاف کردن کامل زانو است. البته در برخی موارد فرد مبتلا زانو درد هم دارد. در صورتی که قفل شدن زانو در اثر شکستگی‌های استخوانی اتفاق افتاده باشد، فرد مبتلا ممکن است علائم زیر را هم تجربه کند:
- سفتی مزمن زانو
- سختی در صاف‌کردن زانو
- صدا دادن زانو
- احساس برآمدگی در محل شکستگی
- درد و ورم متناوب
نادیده گرفتن قفل شدن زانو چه عوارضی دارد؟
از آنجایی که زانو یکی از پرکاربرد‌ترین و پیچیده‌ترین مفاصل بدن است، باید در مورد آن حساسیت ویژه‌ای داشته باشید. بروز هرگونه آسیب در این قسمت می‌تواند روند زندگی را به شدت مختل کرده و درد و ناراحتی زیادی ایجاد کند. از همین رو باید قفل شدن پشت زانو یا جلوی زانو را جدی گرفت. این مشکل از یک سو خود می‌تواند عامل ایجاد درد باشد و بی‌توجهی به آن ناراحتی زیادی به وجود می‌آورد. از سوی دیگر هم قفل شدن زانو می‌تواند نشانه بروز آسیب‌هایی مثل پارگی مینیسک، شکستگی‌های استخوانی، آرتروز و … باشد. در صورتی که نسبت به بروز این بیماری‌ها حساسیت نشان ندهید، ممکن است در بدن پیشرفت کرده و صدمات جبران ناپذیری به سلامت شما وارد کنند.
قفل شدن زانو چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک ابتدا با پرسیدن سؤالاتی، علائم بیمار مثل درد و تورم را بررسی می‌کند. در ادامه هم به ارزیابی فیزیکی زانوها برای بررسی التهاب، کبودی یا نرمی در زانو یا اطراف آن می‌پردازد. در این مرحله احتمالاً پزشک اقدام به فشاردادن یا کشیدن زانو می‌کند تا عملکرد مفصل را ارزیابی کند. او همچنین از بیمار می‌خواهد در اتاق کمی راه برود تا تحرک مفصل زانو را هم بررسی کند.
در برخی موارد ممکن است پزشک انجام آزمایش‌های تصویربرداری را برای رسیدن به تشخیص دقیق تجویز کند. معمولاً روشهای تصویربرداری زیر برای مشکل قفل شدن زانو مورد استفاده قرار می‌گیرند:
- رادیولوژی
- سونوگرافی
- ام آر آی
- سی تی اسکن
علاوه بر این‌ها ممکن است پزشک از آزمایش خون و نمونه‌برداری مایع بین مفصلی زانو هم برای بررسی بروز التهاب در زانو استفاده کند.
چه روش‌هایی برای درمان قفل شدن زانو وجود دارد؟
روشی که پزشک برای رفع قفل شدن زانو تجویز می‌کند، بستگی زیادی به علت بروز آن دارد. در قفل شدن واقعی تمرکز درمان بر رفع پارگی یا شکستگی است و در قفل شدن کاذب تمرکز بر درمان شرایط زمینه‌ای است. رایج‌ترین راه درمان قفل شدن زانو را در ادامه بررسی می‌کنیم:
پدهای گرمایی
کمپرس گرم می‌تواند گرفتگی و خشکی زانو را برطرف کند. برای این کار می‌توانید از پدهای گرمایی استفاده کنید. پد را در دمای پایین تنظیم کرده و هر بار به مدت ۱۵-۲۰ دقیقه روی زانو بگذارید. اگر هم پد گرمایی ندارید، می‌توانید از حوله گرم استفاده کنید.
داروهای ضد درد
داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی و همچنین داروهای مسکن می‌توانند کمک زیادی به کاهش درد زانو کنند. این داروها بدون نسخه هم ارائه می‌شوند اما لازم است آن‌ها را حتماً با تجویز پزشک مصرف کنید.
زانوبند طبی
در مواردی ممکن است پزشک شما استفاده از زانوبند طبی را توصیه کند. این زانوبندها علاوه بر آنکه زانو را محکم نگه می‌دارد، باعث کاهش علائم آن می‌شود. زانوبند همچنین به گرم نگه داشتن زانو هم کمک می‌کند.
درمان فیزیکی
به طور کلی استفاده از روشهای درمانی فیزیوتراپی در کاهش درد و علائم و همچنین افزایش عملکرد مفصل زانو تأثیر زیادی دارند. با استفاده از درمان فیزیکی نه تنها زانو دامنه حرکتی خود را به دست می‌آورد، بلکه با تقویت عضلات تلاش می‌شود از بروز مجدد آسیب جلوگیری شود.
طب سوزنی
طب سوزنی روشی است که با فروبردن سوزن‌ها در نقاطی از بدن به کاهش درد کمک می‌کند. فروبردن سوزن‌ها در بدن باعث تحریک عصب‌ها و افزایش گردش خون در ناحیه موردنظر می‌شود. در نتیجه هم احساس درد کمتر شده و هم سرعت بهبودی بیمار افزایش می‌یابد.
مگنت تراپی
مگنت تراپی یکی از روشهای درمانی فیزیوتراپی است که با استفاده از ایجاد میدان مغناطیسی در اطراف بدن کار می‌کند. در این روش تشکیل میدان مغناطیسی باعث می‌شود گردش خون در اطراف ناحیه آسیب‌دیده بیشتر شده و سلول‌ها برای ترمیم آسیب تحریک شوند.
ورزش درمانی
به کارگیری تمرینات ورزشی یکی از روشهای اثر گذار برای درمان آسیب مفاصل است. در این روش درمانگر شما برنامه ورزشی مناسب برای مفصل زانو طراحی کرده و حرکات آن را به شما آموزش می‌دهد. انجام ورزش برای قفل شدن زانو باعث می‌شود مفصل در وضعیت طبیعی خود قرار گیرد، انعطاف آن افزایش یافته و عضلات زانو تقویت شوند. در نتیجه قفل شدگی زانو درمان می‌شود.
عمل جراحی
در مواردی که پارگی یا شل شدگی قطعه‌ای از غضروف یا استخوان‌ها باعث قفل شدن زانو شده باشد، ممکن است برای برداشتن قطعه مورد نظر و رفع قفل شدگی نیاز به انجام عمل جراحی باشد.
بیشتر بخوانید: درمان دررفتگی زانو
آیا راهی برای پیشگیری از قفل شدن زانو وجود دارد؟
واقعیت آن است که همیشه نمی‌توان از جراحت‌ها و موقعیت‌هایی که باعث قفل شدن زانو می‌شوند، جلوگیری کرد. اما توصیه‌های زیر به شما کمک می‌کند تا حد زیادی از بروز آن پیشگیری کنید:
- از ورزش‌های پر برخورد دوری کنید.
- هنگام انجام فعالیت‌هایی که باعث زانو درد می‌شوند، حتماً استراحت کنید. به خصوص در مواردی که قفل شدن زانو هنگام راه رفتن برایتان اتفاق می‌افتد، از راه رفتن طولانی مدت پرهیز کنید و بین راه رفتن استراحت کنید هنگام ورزش کردن محدودیت‌های فیزیکی خود را مد نظر داشته باشید و بیش از ظرفیت بدن به آن فشار وارد نکنید.
- تقویت عضلات ساق پا و هسته مرکزی بدن (core) را فراموش نکنید.
- همواره سعی کنید انعطاف پذیری بدن را حفظ کنید.
- به شدت مراقب زمین خوردن در سطوح لغزنده و ناهموار باشید.
- هنگام خوابیدن سعی کنید پاهای خود را دراز کنید تا از قفل شدن زانو در خواب جلوگیری شود.
جمع‌بندی
قفل شدن زانو یکی از آسیب‌هایی است که در اثر عوامل مختلف ایجاد شده و باعث اختلال در روند زندگی عادی می‌شود. این آسیب در دو حالت واقعی و کاذب به وجود می‌آید. در حالت واقعی قطعه‌ای از مینیسک یا استخوان زانو در مفصل گیر کرده و از حرکت آن جلوگیری می‌کند. اما در حالت کاذب بروز درد شدید در زانو باعث می‌شود فرد به طور موقت نتواند زانو را خم و راست کند. این آسیب با روشهای مختلف درمان خانگی، فیزیوتراپی و عمل جراحی قابل درمان است.
