مشکلات و بیماری‌های زانو می‌توانند تأثیر سخت و ناگواری بر زندگی روزمره افراد داشته باشند و گاهی تحرک عادی مانند بالارفتن از پله، بلندشدن و ایستادن یا حتی راه‌رفتن را نیز برای ما دشوار کنند. بیماری‌هایی نظیر آرتریت روماتوئید، پارگی مینیسک و کشکک زانوی ناپایدار اگر به‌موقع تشخیص داده نشوند و مورد درمان قرار نگیرند، دردهای مزمنی ایجاد می‌کنند که انجام ساده‌ترین کارها را نیز به چالشی غیرقابل‌تحمل تبدیل می‌کند.
کشکک زانوی ناپایدار یکی از اختلالات مفصل زانو است که غالباً ورزشکاران جوان و نوجوانان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در این بیماری کشکک یا کاسه زانو ثبات خود را از دست می‌دهد و باعث میشود فرد آسیب‌دیده، درد و محدودیت حرکتی شدیدی را تجربه کند. پزشکان ریشه‌های این اختلال را عمدتاً آسیب‌های تروماتیک و مسائل ژنتیکی می‌دانند. جراحی، فیزیوتراپی و توان‌بخشی در درمان این اختلال مؤثر واقع می‌شوند.
کشکک زانوی ناپایدار چیست؟
کشک یا کاسه زانو یکی از سه استخوانی است که در مفصل زانو به هم می‌رسند. همه این استخوان‌ها در نقاطی که با یکدیگر تماس دارند، دارای لایه‌ای از غضروفند. کشکک نیز توسط یک تاندون احاطه شده که عضله چهار سر ران را به استخوان ساق پا (درشت‌نی) زیر زانو متصل می‌کند. تاندون چهارسر ران و تاندون کشکک در جلوی کشکک به هم می‌پیوندند به‌طوری‌که سطح رویی کشکک، گویی در یک بافت چرمی محکم محصور می‌ماند. رباط‌های دو طرف کشکک نیز به مرکزی نگه‌داشتن آن کمک بیشتری می‌کنند. هنگامی‌که زانو خم میشود، کشکک داخل یک شیار V شکل به نام تروکلئا در انتهای استخوان ران به طور یکنواخت به بالا و پایین می‌لغزد.
گاهی اوقات به دلایلی که در بخش‌های بعد می‌گوییم، در برخی افراد کشکک از داخل شیار فوق به سمت خارج زانو کشیده میشود و مشکلی به نام ناپایداری کشکک پا را ایجاد می‌کند. بسته به شدت آسیب وارد شده، ممکن است این اختلال، مشکلی را برای بیمار ایجاد نکند یا بالعکس، به دررفتگی زانو منجر شود. ادامه‌یافتن این مشکل درد و ناراحتی زیادی به بیماران تحمیل می‌کند و به‌طور خاص آنها را از ادامه فعالیت بازمی‌دارد. این عارضه غالباً در نوجوانان دیده میشود، ولی کودکان، ورزشکاران و حتی افراد عادی نیز در معرض این آسیب قرار دارند. ناپایداری کشکک در دو حالت به دررفتگی زانو منجر میشود:
- دررفتگی کامل: در این شرایط رباط‌هایی که کشکک زانو را در جای خود نگه می‌دارند به سمت خارج زانو می‌لغزند و کاسه زانو را با خود می‌برند. این مشکل معمولاً نتیجه آسیب‌ها یا ضربات خارجی به زانو است و احتمال دارد رباط‌ها کشیده یا پاره شوند. در این حالت بیمار علاوه بر درد مکرراً خالی شدن زانو را نیز تجربه می‌کند
- دررفتگی جزئی: در این حالت کاسه زانو فقط تا حدودی از شیار وی شکل خارج میشود. این نوع زانوی ناپایدار با نام subluxation نیز شناخته میشود
تقریباً سه درصد از آسیب‌های زانو به مشکل کشکک زانوی ناپایدار برمی‌گردند. طبق آمار اکثر بیماران مبتلا به ناپایداری کشکک ۱۰ تا ۱۶ساله هستند و همچنین این اختلال در زن‌ها بیشتر از مردان مشاهده میشود. در مراحل ابتدایی بسیاری از بیماران با مراقبتهای محافظتی بهبود می‌یابند، اما احتمال عود این اختلال در این گروه ۱۵ تا ۴۴ درصد بیشتر از سایرین خواهد بود.
علت ناپایداری کشکک زانو
کشکک زانوی ناپایدار ممکن است به یکی از دلایل زیر به وجود آید:
- آسیب‌های تروماتیک مانند ضربه شدید به کاسه زانو در هنگام سقوط، آسیب ورزشی یا حوادث دیگر: هنگامی‌که ضربه شدیدی به کاسه زانو وارد میشود، کشکک از جای طبیعی خود درمی‌رود و منجر به زانوی ناپایدار میشود
- فشار بیش از حد بر زانو: اضافه وزن یا فعالیت‌هایی نظیر دویدن و پریدن که باعث می‌شوند زانوی انسان به‌طور مداوم خم و راست شود، می‌توانند فشار زیادی به تاندون کشکک و بافت‌های اطراف آن وارد کنند. با گذشت زمان این بافت‌ها ضعیف می‌شوند و ناپایداری کشکک را به دنبال خواهند داشت
- شیار تروکلئار کم‌عمق یا ناهموار: همان‌طور که گفتیم کشکک در هنگام خم‌شدن و باز شدن زانو، در میان شیار تروکلئار حرکت می‌کند. حالا اگر این شیار بسیار کم‌عمق یا ناهموار باشد، به‌احتمال زیاد کشکک زانو در جای خود باقی نمی‌ماند و از شیار خارج میشود. درد، تورم و ناپایداری کشکک پیامدهای این اختلال هستند
- رباط‌های شل یا مفاصل بسیار انعطاف‌پذیر: رباط‌ها نوارهای بافتی محکمی هستند که استخوان‌ها را به هم متصل نگه می‌دارند. اگر رباط‌های اطراف زانو شل شوند یا مفاصل بیش از حد منعطف باشند، کشکک به طور ایمن در جای خود قرار نمی‌گیرد و بیمار در زمان راه‌رفتن، احساس خالی شدن زانو خواهد داشت
- ضعف عضله پهن میانی: ماهیچه پهن میانی یکی از اجزای عضله چهار سر ران است که به تثبیت و پایداری کشکک کمک می‌کند. هرگونه ضعف این ماهیچه موجب ناپایداری کشکک خواهد شد
- مشکلات هم‌ترازی: عدم هم‌ترازی در اندام تحتانی می‌تواند بر توزیع نیروها در مفاصل پا تأثیر بگذارد و مسیر حرکت کاسه زانو در شیار تروکلئار را تغییر دهد. نتیجه این امر چیزی به‌جز کشکک زانوی ناپایدار نیست
به‌طورکلی ریسک‌فاکتورها یا عواملی که احتمال بروز زانوی ناپایدار را افزایش می‌دهند، به دو گروه تقسیم می‌شوند: اختلالات ژنتیکی یا مادرزادی و عوامل بیرونی. ریسک‌فاکتورهای ژنتیکی که می‌توانند در ناپایداری کشکک نقش داشته باشند عبارت‌اند از:
- کشکک مادرزادی آلتا یا پاتلا آلتا، وضعیتی که در آن کاسه زانو به‌طور غیرطبیعی در بالای ساق پا قرار می‌گیرد.
- سندرم کشکک فمورال که با نام زانوی دونده نیز شناخته میشود.
- هموفیلی یک اختلال ارثی که بر فاکتورهای لخته‌شدن خون تأثیر می‌گذارد و گاهی‌اوقات به کشکک زانوی ناپایدار بیماران نیز منجر میشود
- دیسپلازی فموریس یا رشد غیرطبیعی استخوان در داخل و اطراف ران
- کندرومالاسی کشکک که باعث تحلیل‌رفتن غضروف اطراف کاسه زانو میشود و کشکک زانوی ناپایدار را پدید می‌آورد
برخی از ریسک‌فاکتورهای اکتسابی زانوی ناپایدار نیز عبارت‌اند از آرتریت، عفونت باکتریایی استخوان، پارگی رباط جانبی داخلی، تاندونیت کشکک و آرتروز.
علائم زانوی ناپایدار
کشکک زانوی ناپایدار با چند علامت کلیدی شناخته میشود:
- احساس درد وقتی زانو ازیک‌طرف به طرف دیگر یا از جلو به عقب حرکت می‌کند
- فقدان حس عمقی یا احساس قرارگرفتن در فضا
- مشکل بلندشدن سریع از حالت نشسته یا درازکش، گاهی همراه با قفل شدن زانو
- سقوط مکرر و زمین‌خوردن
- احساس پرش زانو وقتی این مفصل را حرکت می‌دهید
- صدا دادن زانو در زمان راه‌رفتن، بالارفتن از پله‌ها یا سایر فعالیت‌ها
- خم شدن زانو به علت تاب‌نیاوردن وزن
- خالی شدن زانو و سکندری خوردن
نحوه تشخیص ناپایداری کشکک
معمولاً پزشکان بر اساس علایمی که بیمار توصیف می‌کند و مطالعه بالینی زانوی او، به‌راحتی کشکک زانوی ناپایدار را تشخیص می‌دهند. اما زمانی که یک آسیب تروماتیک به زانو وارد شده، تشخیص بیماری کمی پیچیده‌تر میشود؛ زیرا بیمار علائمی مشابه با پارگی رباط را تجربه می‌کند. به همین دلیل پیشنهاد میشود حتی اگر کاسه زانوی شما به‌جای خود برگشت، بازهم بهدکتر فوق تخصص زانو مراجعه کنید. پزشک متخصص در مرحله اول یک تست فیزیکی برای بررسی دامنه حرکتی زانوی شما انجام می‌دهد و سپس بسته به شرایط یکی از انواع عکس‌برداری‌های زیر را برای شما تجویز می‌کند:
- تصویربرداری رادیوگرافی برای دیدن اینکه آیا کاسه زانو در جای خود قرار دارد یا خیر
- MRI برای بررسی آسیب‌هایی مانند پارگی رباط صلیبی
- توموگرافی کامپیوتری یا سی‌تی‌اسکن برای بررسی تحمل وزن زانو در تصاویر سه‌بعدی
درمان عارضه کشکک زانوی ناپایدار
درمان ناپایداری کشکک به شدت بیماری بستگی دارد و ممکن است شامل مراقبتهای خانگی، عمل جراحی، فیزیوتراپی، دارودرمانی یا تلفیقی از همه این موارد باشد. زمانیکه بیمار برای نخستین‌بار مشکل زانوی ناپایدار را تجربه می‌کند، پزشکان پیشنهاد می‌دهند برای مدتی استراحت کند و از بریس یا زانوبند طبی و عصا برای حرکت‌کردن استفاده نماید. پس از آن فیزیوتراپی برای کمک به تقویت ماهیچه‌های زانو آغاز میشود، زیرا این ماهیچه‌ها نقش مهمی در جلوگیری از لغزش زانو و خارج‌شدن کشکک از شیار تروکلئار به‌عهده دارند.
در حالاتی که نتیجه تصویربرداری ام‌آرآی حاکی از صدمات شدیدی است که به‌مرورزمان و با دارودرمانی و ورزش بهبود نمی‌یابند، عمل جراحی بهترین راهحل درمان ناپایداری کشکک و خالی شدن زانو است. عمل آرتروسکوپی به‌عنوان یکی از کم‌خطرترین و کاربردی‌ترین عمل‌های زانو می‌تواند بسیاری از مشکلات بیماران مبتلا به کشکک زانوی ناپایدار را حل کند.
در این فرایند پزشک با یک برش کوچک روی زانو، دوربین آتروسکوپ را وارد مفصل زانو می‌کند و با ابزارهای باریک و ظریف پارگی مینیسک، رباط‌ها و سایر مشکلات کشکک را ترمیم خواهد کرد. در برخی شرایط و درصورتی‌که درمان‌های غیرتهاجمی و دارویی بی‌نتیجه باشند، ممکن است پزشک عمل‌هایی مانند تعویض کشکک زانو یا برش استخوان (استئوتومی) را به بیمار پیشنهاد دهد.
جمع‌بندی
کشکک زانوی ناپایدار می‌تواند ریشه در عوامل موروثی یا آسیب‌های فیزیکی داشته باشد. در هر دو حالت بیمار از مجموعه‌ای علایم ناگوار مانند درد، التهاب یا خالی شدن زانو رنج می‌برد. حتی اگر برای اولین بار ناپایداری کشکک یا دررفتگی زانو را تجربه میکنید، برای بررسی دقیق این مشکل با یک پزشک فوق تخصص مشورت کنید. به‌منظور مراجعه به بهترین فوق تخصص ارتوپد در تهران با ما تماس بگیرید.
