درد استخوان دنبالچه که «کوکسیدینی» نیز نامیده می‌شود، دردی در استخوان مثلثی کوچک و در اطراف آن در پایین ستون فقرات، بالای شکاف باسن است. اصطلاح «کوکسیس» ریشه در کلمه یونانی «کوکو» دارد. زیرا شبیه منقار پرنده‌‌ای است که نوک آن به سمت پایین است. «Dynia» به معنی «درد» است، بنابراین «coccydynia» در لغت به معنای درد استخوان دنبالچه است و از آنجا که استخوان مربوط به محل دم یک حیوان است، آن را «استخوان دنبالچه» می‌نامند.
در این نوشتار ابتدا به بررسی علل به وجود آمدن درد دنبالچه می‌پردازیم، سپس روشهای تشخیص آن را معرفی کرده و در پایان به ارائه راهکارهایی برای برطرف کردن این درد خواهیم پرداخت.
دنبالچه چیست و در کجای بدن قرار گرفته است؟
دنبالچه از سه تا پنج مهره به هم جوش خورده (استخوان) تشکیل شده است. این عضو در زیر استخوان ساکروم، ساختار استخوانی در پایه ستون فقرات قرار دارد. چندین تاندون، عضله و رباط به آن متصل می‌شوند. برجستگی ایسکیال و استخوان دنبالچه (دو استخوان که قسمت پایین لگن را تشکیل می‌دهند) هنگام نشستن تمام وزن بدن را تحمل می‌کنند.
دنبالچه دو سوم بزرگسالان به جای آنکه صاف به سمت پایین ادامه داشته باشد کمی خمیده است، اما آن‌هایی که دنبالچه‌های بسیار خمیده و هلالی شکل دارند غیرطبیعی است و ممکن است احساس درد کنند.
کوکسیدینی از یک درد مبهم تا دردهای شدید به شکل فرو رفتن چاقو در بدن متغیر است. درد دنبالچه می‌تواند هفته‌ها، ماه‌ها یا گاهی بیشتر طول بکشد. این نوع درد کاملا رایج است. خانم‌ها تا پنج برابر بیشتر از آقایان درد دنبالچه را تجربه می‌کنند. همچنین بزرگسالان و نوجوانان بیشتر از کودکان طعم درد را می‌چشند.
افراد چاق با توجه به مقیاس BMI (شاخص توده بدن) سه برابر بیشتر از افراد با وزن ایده آل حساس هستند. البته اگر سریع وزن کم کنید، آسیب پذیرتر خواهید بود. سایز این استخوان در افراد مختلف، متفاوت است به طوری که ممکن است دنبالچه فردی دو تا سه برابر بزرگ‌تر از دنبالچه فردی دیگر باشد. کسانی که دنبالچه بزرگتری دارند، بیشتر در معرض ابتلا هستند.
با رشد جنین، وزن او به فضای لگن شما فشار وارد می‌کند و باعث درد در آن ناحیه عمومی می‌شود. بنابراین کوکسیدینی می‌تواند نشانهای از بارداری نیز باشد. کوکسیدینیای مزمن یکی از دلایل درد رکتوم است به عبارت دیگر هر دردی در دنبالچه می‌تواند منجر به درد رکتوم نیز بشود.
کوکسیدینی همزمان با شروع قاعدگی بدتر می‌شود. همان طور که قبلا هم اشاره کردیم، وقتی شما باردار باشید، طبیعی است که درد دنبالچه را تجربه کنید. درد در نشستن‌های طولانی مدت بیشتر می‌شود اما می‌تواند موقع ایستادن یا راه رفتن نیز احساس شود. چرا که جنین در حال رشد به استخوان فشار وارد می‌کند. فیزیوتراپیست‌ها به شما توصیه می‌کنند به پهلو بخوابید و هنگام نشستن از بالشتک دنبالچه استفاده کنید. از آنجا که هر دوی این موارد فشار بر استخوان را کمتر می‌کنند، درد را نیز کاهش می‌دهند.
ایستادن و قدم زدن فشار بر روی استخوان دنبالچه را کم می‌کنند و شما احساس درد کمتری می‌کنید. نشستن، رانندگی کردن و حتی خم شدن همگی از کوکسیدینی تاثیر می‌گیرند. در بعضی موارد این عارضه می‌تواند روی کیفیت زندگی شما تاثیر منفی بگذارد. در هر حال این بیماری نباید زندگی شما را مختل کند. اگر نتوانستید به مدرسه یا سر کار بروید باید با یک ارتوپد خوب مشورت کنید.
اگر ظرف چند هفته درد دنبالچه شما کم نشد و دستورالعمل‌های دیگر کارساز نبود نزد پزشک بروید. سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- علت و منشا درد دنبالچه شما چیست؟
- چه مدت طول می‌کشد تا درد شما کاملا از بین برود؟
- چه داروهایی را برای درمان توصیه می‌کنید؟
- از چه نوع بالشتک دنبالچه‌‌ای استفاده کنم؟ چه برندی را توصیه می‌کنید؟
- چه اقداماتی را در منزل باید برای بهبود درد انجام دهید؟
- آیا نیز به انجام عمل جراحی است؟
- چه اقدامات دیگری باید برای کم شدن دردتان انجام دهید؟
- چه متخصصان دیگری می‌توانند به تسکین درد استخوان دنبالچه شما کمک کنند؟
عواملی که سبب به وجود آمدن کوکسیدینی می‌شوند در سه دسته کلی می‌توان تقسیم بندی کرد:
- ترومای خارجی: کبودی دنبالچه، شکستگی یا دررفتگی ناشی از سقوط.
- ترومای داخلی: ترومایی که ناشی از زایمان دشوار یا نشستن بیش از حد طولانی روی یک سطح باریک یا سخت است.
- دیگر عوامل: عفونت، آبسه و تومورها.
جالب است بدانید که دلیل پدیدار شدن یک سوم از دردهای دنبالچه کلا مبهم و نامعلوم است.
مشکل دیسک کمر دارید ؟ با فوق تخصص دیسک کمر مشورت کنید .
درد دنبالچه به چه علت‌هایی اتفاق می‌افتد؟
درد دنبالچه به دلایل متنوعی می‌تواند رخ دهد. عمده‌ترین آنها عبارتند از:
- زمین خوردن
همگی شما تا به حال با باسن خود به زمین خورده‌اید. مثلاً پای شما روی یخ لیز خورده باشد، از نردبان افتاده باشید یا روی صندلی خود در دفتر کاری به عقب لم داده باشید و با صندلی به عقب پرت شوید. اگر واقعا سقوط بدی داشته باشید ممکن است کبودی، ترک (شکستگی) یا دررفتگی استخوان دنبالچه (کوکسید) را تجربه کنید.
- آسیب‌های کششی مداوم
ورزش‌هایی مثل دوچرخه سواری یا قایق رانی سبب می‌شوند که شما دائما به جلو و عقب خم شوید و این امر موجب کشش ستون فقرات شما می‌شود. انجام دائمی این حرکات می‌تواند بافت‌های اطراف استخوان دنبالچه شما را خسته کند.
- بارداری و زایمان
در طی سه ماهه سوم بارداری، هورمون‌هایی که در بدن زن ترشح می‌شوند، ناحیه بین استخوان ساکروم و استخوان دنبالچه را نرم می‌کند. این فرآیند حرکت استخوان دنبالچه در حین زایمان را آسان می‌سازد. این یک روند طبیعی است، اما متاسفانه چنین حرکتی ممکن است موجب کشش عضلات و رباط‌های اطراف استخوان دنبالچه شده و باعث درد اضافی شود. این کشش بافت اطراف دنبالچه را نرم کرده و این بافت به خاطر نرمی بیش از اندازه نمی‌تواند از استخوان دنبالچه حمایت کند.
- عفونت
درد دنبالچه می‌تواند ناشی از وجود عفونت در قسمت انتهای ستون فقرات یا بافت نرم آن باشد. بعضی اوقات کیست مویی در دنبالچه و در بالای شکاف باسن ایجاد می‌شود که درد دنبالچه را به دنبال خواهد داشت.
- چاقی
وزن اضافی فشاری مضاعف بر دنبالچه وارد می‌کند. چاقی سبب می‌شود تا دنبالچه از جایگاه عادی خودش خارج شود.
- لاغری بیش از حد
اگر چربی به اندازه کافی در باسن خود نداشته باشید که از سایش دنبالچه با ماهیچه‌ها، رباط‌ها و تاندون‌ها جلوگیری کند ممکن است به کوکسیدینی دچار شوید. این ساییدگی، باعث التهاب بافت‌های نرم می‌شود.
- نشستن‌های طولانی مدت
همین عمل بسیار ساده می‌تواند سبب ایجاد درد دنبالچه شود به خصوص اگر شما دائما روی یک سطح سفت یا باریک بنشینید. همواره سعی کنید که از نشستن‌های طولانی مدت پرهیز کنید، مرتباً از جای خود بلند شوید، حرکات کششی انجام دهید و پیاده‌روی کوتاهی داشته باشید. همچنین بهتر است مکانی راحت‌تر و نرم‌تر برای نشستن پیدا کنید یا از صندلی‌های بالشتکی هنگام نشستن‌های طولانی مدت استفاده کنید.
- پیری و کهولت سن
کهولت سن سبب از بین رفتن دیسک‌های غضروفی کوچکی می‌شود که استخوان دنبالچه را در محل خود محکم نگه می‌دارند. در پیری استخوان‌هایی که دنبالچه را به وجود آورده‌اند به همدیگر متصل شده و همین اتصال سبب ایجاد فشار بسیار زیاد بر دنبالچه می‌شود.
- سرطان
در موارد بسیار نادر درد دنبالچه می‌تواند نشانهای از وجود سرطان باشد. به سرطانی که این استخوان را درگیر می‌کند، متاسازدهنده گفته می‌شود اما همانطور که گفتیم به شدت نادر است.
بیشتر بخوانید: علائم دیسک کمر
چه علائمی درد دنبالچه را نشان می‌دهند؟
هر یک از علائم زیر می‌تواند نشانهای از وجود کوکسیدینی باشد:
• درد هنگام فعالیت جنسی
• احساس درد شدید هنگام تغییر حالت از نشستن به حالت ایستاده
• احساس درد هنگام داشتن یبوست و سپس تسکین درد پس از دفع مدفوع
• درد ناخوشایند یا سوراخ کننده در استخوان دنبالچه
• احساس درد شدیدتر هنگام نشستن به مدت طولانی
• احساس درد زیاد و غیر طبیعی هنگام عادت ماهانه
• احساس ناپایداری در محل نشستن
کوکسیدینی چه عوارضی به دنبال دارد؟
عمده‌ترین عوارضی که کوکسیدینی به دنبال دارد عبارتند از:
- افسردگی
- اضطراب
- کم خوابی
- عدم توانایی در فعالیت‌های روزمره نظیر رانندگی
- احساس درد در باسن (احساس سوراخ شدن)
- کمردرد
درد دنبالچه چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر پزشک احتمال شکستگی استخوان دنبالچه را بدهد، از طریق موارد زیر اقدام به تشخیص می‌کند:
- عکسبرداری با اشعه ایکس
- سی تی اسکن
برای بررسی التهاب و تومور کوردوما (نوع نادر تومور سرطانی ستون فقرات) موارد زیر استفاده می‌شود:
- ام آر آی
- اسکن استخوان
برای پیشگیری کوکسیدینی چه کارهایی می‌توان کرد؟
می‌توان خطر ابتلا به درد استخوان دنبالچه را با استفاده از موارد زیر کاهش داد:
- خودتان را در شرایطی قرار دهید تا زمین نخورید و از سر خوردن جلوگیری کنید. کف خانه را از اشیایی که ممکن است شما را به زمین بیاندازد خالی کنید. اطمینان حاصل کنید که راه پله‌ها روشن باشند، دید کافی داشته باشید و همگی پله‌ها نرده و تکیه‌گاه داشته باشند. هرگز هنگام تماشای صفحه موبایلتان راه نروید چرا که درصد زمین خوردن شما را بالا می‌برد.
- از انجام فعالیت‌هایی که باعث بدتر شدن علائم مانند دوچرخه سواری و نشستن به مدت طولانی می‌شود خودداری کنید.
- برای مدت زمان طولانی ننشینید، گاهی بایستید، قدم بزنید و چند حرکت کششی انجام دهید. قید دوچرخه‌سواری کردن را بزنید حتی اگر عاشق این ورزش هستید. هنگام خواب به پهلو دراز بکشید. سعی کنید بیشتر روی پاهایتان بایستید و وزن بدن را به پاها منتقل کنید. می‌توانید از دستورالعمل‌ها و داروهای خانگی استفاده کنید و با پزشک خود در تماس باشید.
درمان درد دنبالچه به چه صورتی انجام می‌شود؟
بیشتر افراد بدون انجام هیچ نوع درمانی بهبود می‌یابند. از بین کسانی که نیاز به درمان دارند، درصد زیادی فقط نیاز به استفاده از داروهای خانگی دارند تا بهبودی یابند.
درمان درد دنبالچه با استفاده از دارو
می‌توانید داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAID) بدون نسخه را برای تسکین ناراحتی تا زمان بهبود درد دنبالچه امتحان کنید. این داروها شامل ایبوپروفن (Motrin, Advil) یا ناپروکسن (Aleve) است. استامینوفن (تایلنول) نیز می‌تواند درد را تسکین دهد.
با این حال، برخی از افراد نمی‌توانند داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی مصرف کنند. زیرا به آنها حساسیت دارند و یا خطر ابتلا به زخم معده در آنها افزایش می‌یابد. اگر این مشکلات به وجود آمد، سعی کنید به جای آن از پاراستامول استفاده کنید. ژل ایبوپروفن که به موضع مالیده شود نیز بسیار موثر خواهد بود.
ورزش‌های مناسب برای درد دنبالچه
درمان درد دنبالچه با ورزش یکی دیگر از روشهای محبوب و رایج پزشکان است. نتیجه سریعی از ورزش‌های دنبالچه نمی‌توان گرفت. بنابراین باید آنها را برای مدتی طولانی دنبال کرد.
تمرین ورزشی مخصوص کشش و چرخش کمر
برای انجام این تمرین باید کمر را صاف نگه دارید و پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید. وزن خود را به پاها منتقل کرده و کمی زانوها را خم کنید. سر را صاف نگه داشته و دست‌ها را کنار بدنتان بگذارید.
به آرامی بدن و سر خود را به سمت چپ بچرخانید تا بتوانید به طور مستقیم پشت سر خود را ببینید. در این حالت دست‌ها و بازوی شما نیز حرکت خواهند کرد. پاها باید صاف بوده و تنها بالا تنه شما حرکت کند. برای اینکه بتوانید بدن خود را حین انجام تمرینات صاف نگه دارید و پاها به جلو و عقب حرکت نکنند، تصور کنید یک ستون محکم خیالی سر تا پای شما را پوشانده، سپس اقدام به چرخاندن بدن خود بکنید.
در ادامه به حالت اول برگردید و سپس به سمت راست بچرخید تا پشت خود را ببینید و به همین روال حرکت به چپ و راست را ادامه دهید. در حین تمرین دست‌های شما باید به بدن چسبیده باشد. تمرین را بدون وقفه انجام دهید. به تدریج سرعت چرخش لگن و بالاتنه خود را افزایش دهید و این حرکت را به هر سمت حدود ده تا پانزده بار انجام دهید. در پایان سرعت انجام تمرین را آهسته کرده و به نقطه شروع برگردید به طوریکه دست‌های شما ثابت بماند و کنار بدنتان قرار بگیرد. قبل از شروع هر تمرینی به خصوص تمرینات کششی چند بار نفس عمیق بکشید.
درمان کوکسیدینی با فیزیوتراپی
اگر پس از چند هفته درد دنبالچه شما کم نشد، پزشک شما فیزیوتراپی را پیشنهاد داده و شما را به فیزیوتراپیست ارجاع می‌دهد. یک فیزیوتراپیست می‌تواند:
- در مورد وضعیت و حرکت بدن به شما کمک کند تا درد شما را کاهش دهد.
- چند تمرین ساده برای کمک به آرامش عضلات اطراف استخوان دنبالچه به شما آموزش می‌دهد.
- تکنیک‌هایی مانند ماساژ و کشش را امتحان کند که شامل عضلات معده و دیافگرام لگن شما است.
عمل جراحی دنبالچه
جراحی کوکسیدینی فقط در مواردی توصیه می‌شود که سایر درمان‌ها با شکست روبه‌رو شده باشند. عمل جراحی دنبالچه شامل برداشتن مقداری از کوکسیس شما (کوکسیژکتومی جزئی) یا بعضاً تمام آن (کوکسیژکتومی کامل) باشد. کوکسیژکتومی تحت بیهوشی عمومی (در جایی که خوابیده‌اید) انجام می‌شود.
پس از عمل جراحی، بیشتر افراد متوجه می‌شوند که علائم آنها به طور قابل توجهی بهبود می‌یابد. اگرچه ممکن است چندین ماه طول بکشد اما برخی از افراد ممکن است همچنان درد داشته باشند.
مدت زمان زیادی طول می‌کشد تا بیمار پس از جراحی کوکسیژکتومی بهبود یابد، این مدت از چند ماه تا یک سال متغیر است.
بیشتر بخوانید: جراحی تنگی مجرای نخاعی
دیگر راه‌های درمان درد دنبالچه
- تزریق
اگر کوکسییدینیا به مسکن‌ها واکنش نشان نداد و همچنان احساس درد داشتید، ممکن است پزشک تزریق دارو به کمرتان را توصیه کند. چندین نوع تزریق مختلف را برای تسکین درد می‌توان امتحان کرد:
- تزریق استروئید
تزریق کورتیکواستروئیدها به اطراف استخوان دنبالچه می‌تواند التهاب و درد را کاهش دهد. گاهی اوقات، آنها با بی‌حسی موضعی ترکیب می‌شوند تا اثربخشی بیشتری داشته باشند. این تزریق‌ها می‌توانند به تسکین علائم کوکسیدینی کمک کنند اما به صورت موقت. یعنی اثرات آن فقط برای چند هفته می‌تواند ادامه داشته باشد. تزریق نمی‌تواند درد شما را کامل درمان کند و تزریق بیش از حد استروئید به استخوان دنبالچه و کمرتان آسیب می‌رساند، بنابراین فقط یک تا دو بار در سال روی این نوع درمان می‌توانید حساب باز کنید.
- بلاک عصبی
تزریق ماده بی‌حسی موضعی به اعصاب تأمین کننده دنبالچه می‌تواند به کاهش علائم درد ناشی از آنها کمک کند. همانند تزریق استروئید، اثر این روش ممکن است فقط چند هفته یا چند ماه دوام داشته باشد. اما برخلاف تزریق استروئید، تزریق مکرر بی‌حس کننده موضعی خطر آنچنانی در پی ندارد.
- اقدامات خود مراقبتی
- از یک بالشتک مخصوص دنبالچه استفاده کنید. شما می‌توانید این بالشتک‌ها را بصورت آنلاین و از بعضی مغازه‌ها خریداری کنید. با کمک آنها می‌توانید فشار وارد شده به استخوان دنبالچه را در حالت نشسته کاهش دهید.
- هر زمان ممکن است از نشستن طولانی مدت خودداری کنید. سعی کنید به طور مرتب بایستید و راه بروید. خم شدن به جلو در حالت نشسته نیز می‌تواند به تسکین درد کمک کند.
- از لباس‌های گشاد یا سایز متناسب با خود استفاده کنید. از پوشیدن شلوارهای جین تنگ که فشار مضاعف بر دنبالچه شما وارد می‌کنند پرهیز کنید.
- بسته‌های سرد یا گرم را روی دنبالچه خود بگذارید. بسته‌های گرم شامل بطری‌های آب گرم و پد‌های حرارتی هستند. می‌توانید از بسته‌های یخ خشک که در داروخانه‌ها موجود است استفاده کرده یا می‌توانید از یک کیسه سبزیجات منجمد که در حوله پیچیده شده استفاده کنید.
- اگر یبوست داشتید حتماً از داروهای ملین استفاده کنید. داروهای ملین را می‌توانید بدون نسخه از داروخانه‌ها تهیه کنید.
- از یک بالشتک مخصوص دنبالچه استفاده کنید. شما می‌توانید این بالشتک‌ها را بصورت آنلاین و از بعضی مغازه‌ها خریداری کنید. با کمک آنها می‌توانید فشار وارد شده به استخوان دنبالچه را در حالت نشسته کاهش دهید.
بیشتر بخوانید: علت، علائم، تشخیص و روش های درمان خارپاشنه
جمع بندی
درد استخوان دنبالچه چیزی نیست که شما بخواهید آن را تا آخر عمر تحمل کنید. توصیه‌های درمان در خانه را دنبال کنید و در مورد گزینه‌های سرپایی با یک ارتوپد خوب مشورت کنید. ابتدا دستورالعمل‌های ارائه شده را انجام دهید اگر نتیجه‌‌ای نگرفتید سریعا به پزشک مراجعه کنید.
درد دنبالچه باعث ناراحتی شما می‌شود اما در بیشتر اوقات دردی موقتی است. مراقب و خوش بین باشید. داروهایتان را دقیق طبق دستور پزشک مصرف کنید، از بسته‌های یخ خشک استفاده کنید، دوش آب گرم را فراموش نکنید، از بالشتک استفاده کنید و زمان بیشتری برای پاهای خود صرف کنید و آنها را حرکت دهید. نگذارید درد دنبالچه به مراحل غیر قابل تحمل برسد، همین امروز با یک ارتوپد خوب تماس بگیرید.
دکتر بهامین عطار فوق تخصص ارتوپدی کودکان
