بدن ما روی ستون فقرات استوار شده است و مهره‌های این ستون نقش پر رنگی در دامنه حرکات ما دارند. در بین این مهره‌ها، بالشتک‌هایی به نام دیسک قرار گرفته است که مسئول پشتیبانی از قسمت فوقانی بدن و محافظت از ستون فقرات در برابر ضربات ناگهانی است. در صورتی که مایع ژله‌مانند درون این دیسک‌ها بیرون بریزد، ریشه‌های عصبی ستون فقرات را تحت فشار قرار می‌دهد و اندام تحتانی بیمار را درگیر درد یا دیگر علائم حسی و حرکتی خواهد کرد. به این بیماری، پارگی دیسک کمر می‌گویند. در این مطلب قصد داریم با دلایل بیرون ریختن این مایع، علائم و روش‌های درمان آن آشنا شویم.
پارگی دیسک کمر چیست؟
ستون فقرات از یک مجموعه مهره تشکیل شده که از جمجمه تا استخوان دنبالچه روی هم چیده شده‌اند. برای آنکه این مهره‌ها به راحتی حرکت کنند و در حین حرکت، استخوان آن‌ها آسیبی نبیند، بالشتک‌هایی در میان آن‌ها قرار گرفته که به آن دیسک گفته می‌شود. دیسک شامل دو دیواره سخت است که یک هسته نرم را در برگرفته‌اند. اگر این دیسک‌ها از جای خود در بین مهره‌ها حرکت کنند و مواد هسته از آن‌ها بیرون بزند، به آن پارگی دیسک می‌گویند.
جابه‌جایی این دیسک‌ها و بیرون زدن مواد داخل آن‌ها به کانال نخاعی فشار وارد کرده و علائمی ایجاد می‌کند که بسته به محل پارگی شامل احساس درد، ضعف یا بی‌حسی در پا، کمر، بازو و … خواهد شد. گاهی پارگی دیسک هیچ علامتی ندارد یا علائم آن با مرور زمان بدون دخالت پزشک یا با روش‌های غیر جراحی مانند عمل لیزر دیسک کمر در تهران از بین می‌رود؛ گاهی نیز دیسک شدیدتر است و نیاز به جراحی دیسک کمر دارد.
انواع پارگی دیسک کمر
تا اینجا دیدیم که پارگی دیسک کمر چیست و چگونه ایجاد می‌شود. در ادامه به بررسی انواع پارگی دیسک کمر می‌پردازیم. دیسک کمر معمولاً به سه دسته تقسیم می‌شود:
- پارگی دیسک خلفی: در این نوع، مایع ژله‌مانند به سمت عقب و داخل ستون مهره‌ها ریخته شده و وارد کانال مهره‌ها می‌شود. دیسک بیرون زده روی هر مهره‌ای که باشد، عصب تحتانی مهره بعدی را تحت‌فشار قرار می‌دهد. به عنوان مثال اگر بیرون زدگی روی L4 باشد، اثر آن روی L5 خواهد بود.
- پارگی مرکزی: این نوع پارگی دیسک کمر کمتر اتفاق می‌افتد. در این حالت، دیسک بیرون زده روی مهره دوم و کانال نخاع فشار وارد می‌کند یا اعصاب مرکزی را درگیر کرده و منجر به سندرم دم اسبی (Cauda Equina) می‌شود.
- پارگی دیسک جانبی: در این نوع از پارگی دیسک، فشار روی عصب بالایی منطقه‌ای است که دیسک آن بیرون زده است. به عنوان مثال اگر دیسک مهره L4 بیرون زده باشد و پارگی از نوع جانبی باشد فشار روی مهره L3 خواهد بود.
علت پارگی دیسک کمر
عوامل متعددی می‌توانند منجر به پارگی دیسک شوند. سه مورد از مهم‌ترین علت‌های پارگی دیسک را در زیر ذکر می‌کنیم:
- بالا رفتن سن یکی از شایع‌ترین دلایل ایجاد پارگی دیسک کمر است. در طی زمان، مایع ژله‌ای هسته کم‌کم به سمت خشک شدن می‌رود و همچنین دو قسمت سخت خارجی دیسک مقاوم و سختی خود را از دست می‌دهند. در نتیجه لایه بیرونی سخت دیسک شروع به ضعیف شدن می‌کند و اجازه می‌دهد لایه داخلی ژله‌مانند به داخل فشار بیاورد و یک دیسک برجسته یا پاره ایجاد کند.
- پارگی دیسک می‌تواند در اثر آسیب نیز ایجاد شود. به عنوان مثال، ممکن است دیسک در یک تصادف رانندگی پاره شود، یک حرکت ناگهانی و تکان دهنده نیز می‌تواند فشار زیادی روی دیسک وارد کند و باعث پارگی دیسک کمر شود. بلند کردن نادرست اجسام سنگین نیز می‌تواند علت پارگی دیسک کمر باشد.
- همیشه پارگی دیسک به خاطر یک حادثه خیلی شدید نیست. گاهی دیسک به قدری ضعیف شده که یک چرخش ساده می‌تواند آسیب‌زا باشد و منجر به پارگی دیسک شود.
علائم پارگی دیسک کمر
بیشتر پارگی دیسک‌ها در ناحیه کمر ایجاد می‌شوند، اگرچه ممکن است در گردن نیز ایجاد شده و موجب فتق دیسک گردن شود. علائم و نشانه‌ها بستگی به این دارد که دیسک در کجا قرار دارد و آیا دیسک روی عصب فشار می‌آورد یا خیر. پارگی دیسک‌ها معمولاً یک طرف بدن را درگیر می‌کنند. یکی از علائم پارگی دیسک کمر، درد دست یا پا است. اگر پارگی دیسک شما در قسمت پایین کمر قرار داشته باشد، معمولاً بیشترین درد را در باسن، ران و ساق پا احساس می‌کنید. اگر پارگی دیسک شما در ناحیه گردن باشد، معمولاً بیشترین درد را در ناحیه شانه و بازو احساس می‌کنید.
این دردها که معمولاً به صورت تیز یا سوزان توصیف می‌شوند، در برخی موارد مثل نشستن، سرفه کردن و … تشدید می‌شوند. از دیگر علائم پارگی دیسک کمر می‌توان به بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن اشاره کرد. افرادی که پارگی دیسک دارند اغلب دچار بی‌حسی تابشی یا سوزن‌سوزن شدن در قسمتی از بدن می‌شوند که توسط اعصاب آسیب‌دیده پیام‌رسانی می‌شود. توجه داشته باشید که هر دردی در این نواحی، نمی‌تواند دلیل قطعی پارگی دیسک باشد. اگر این دردها به همراه کمردرد باشند، احتمال پارگی دیسک بیشتر است. همچنین همان‌طور که قبلاً هم اشاره کردیم، ممکن است پارگی دیسک در برخی افراد هیچ نشانه‌ای نداشته باشد و تا سال‌ها پنهان بماند.
بیشتر بخوانید: درمان قوز کمر (کیفوز)
تشخیص پارگی دیسک کمر
برای تشخیص پارگی دیسک کمر پزشک از معاینه بالینی آغاز می‌کند و با گرفتن شرح حال، معاینه و حرکت دادن پا به چند سمت مختلف محل درد را تشخیص می‌دهد. همچنین ممکن است پزشک شما از معاینه عصبی برای بررسی بازتاب‌ها، قدرت عضلانی، قابلیت راه رفتن، توانایی احساس لمس‌های سبک و … استفاده کند. در اغلب موارد در کنار این معاینه‌های بالینی، پزشک درخواست تصویربرداری خواهد کرد و با استفاده از سی تی اسکن یا ام آر آی وضعیت مهره‌های کمر و دیسک‌ها را بررسی می‌کند.
پیشگیری از پارگی دیسک کمر
برای پیشگیری از پارگی دیسک کمر باید از تغییر سبک زندگی و کنار گذاشتن عادات آسیب‌زا شروع کنید.
- اولین کاری که باید انجام دهید این است که مصرف دخانیات را کنار بگذارید. سیگار کشیدن یا استفاده از هر نوع ماده دخانی می‌تواند موجب تغییر شکل دیسک‌ها و تخریب آن‌ها شود.
- گام بعدی، ورزش درمانی برای پارگی دیسک کمر است. ورزش منظم به تقویت عضلات کمر کمک می‌کند و این عضلات نیز به مهره‌های ستون فقرات و دیسک‌ها کمک می‌کنند که استحکام خود را حفظ کرده و در برابر ضربه‌های ناگهانی از آن‌ها محافظت می‌کنند.
- هنگام نشستن، راه‌رفتن، بلند کردن اجسام سنگین و … به وضعیت بدنی خود دقت کنید. باید به نحوی حرکت کنید که کمترین فشار روی کمر و مهره‌های ستون فقرات وارد شود. قرار گرفتن این مهره‌ها در وضعیت نامناسب یکی از علت‌های پارگی دیسک کمر است.
- به تناسب اندام خود توجه داشته باشید. وزن بالا میزان فشار بر ستون فقرات را افزایش می‌دهد و باعث استهلاک و تحلیل رفتن دیسک‌های کمر می‌شود.
بیشتر بخوانید: علائم دیسک کمر و شیوه های درمان آن
روش‌های درمان پارگی دیسک کمر
درمان پارگی دیسک کمر شامل مجموعه‌ای از درمان‌های خانگی و غیر جراحی تا روش جراحی باز یا بسته است. پزشک با توجه به نوع پارگی دیسک و شدت آن، درمان مخصوص شما را پیشنهاد خواهد داد. به طور کلی می‌توان این درمان‌ها را در گروه‌های زیر دسته‌بندی کرد:
درمان‌های بدون جراحی پارگی دیسک کمر
این نوع درمان، درمان محافظهکارانه است. در حالت‌های خفیف پارگی، ورزش، اصلاح فعالیت‌ها برای جلوگیری از حرکاتی که باعث درد می‌شود و مصرف داروهای ضد درد علائم را در اکثر افراد در عرض چند روز تا چند هفته تسکین می‌دهد. از درمان‌های بدون جراحی پارگی دیسک کمر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- داروهای ضد درد یکی دیگر از روش‌های درمان بدون جراحی است. اگر درد شما خفیف تا متوسط باشد، پزشک ممکن است مصرف داروهای ضد درد مانند استامینوفن، ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم را توصیه کند. این داروها نیازی به نسخه پزشک ندارد.
- تزریق کورتیزون یکی دیگر از روش‌های کاهش درد است. اگر درد شما با داروهای خوراکی بهبود نیافت، ممکن است پزشک تزریق کورتیکواستروئید در ناحیه کمر را تجویز کند. این تزریق در ناحیه اطراف اعصاب نخاعی انجام می‌شود و سوزن از طریق تصویربرداری از ستون فقرات به سمت مهره درگیر هدایت می‌شود.
- پزشک ممکن است فیزیوتراپی را برای تسکین درد شما پیشنهاد کند. درمانگران فیزیوتراپی می‌توانند موقعیت‌ها و تمریناتی را برای کاهش درد پارگی دیسک به شما آموزش دهند.
جراحی پارگی دیسک کمر
تعداد کمی از افراد مبتلا به پارگی دیسک در نهایت نیاز به جراحی دارند. اگر درمان‌های محافظهکارانه بدون جراحی پس از شش هفته نتواند علائم شما را بهبود بخشد، پزشک ممکن است جراحی را پیشنهاد دهد. به‌ویژه اگر دو یا چند مورد از علائم زیر را داشته باشید:
- درد ضعیف کنترل می‌شود.
- بی‌حسی یا ضعف دارید.
- در ایستادن یا راه‌رفتن مشکل دارید.
- کنترل مثانه یا روده را از دست داده‌اید.
اگر پزشک معالج، جراحی را بهترین راه‌حل برای درمان پارگی دیسک کمر شما بداند، روش‌های مختلف جراحی را به شما معرفی خواهد کرد. این جراحی ممکن است به صورت باز یا بسته و به کمک لیزر انجام شود. در اغلب این جراحی‌ها تنها کافی است مهره آسیب‌دیده را که دچار پارگی شده، بردارند. گاهی نیز ناچارند بخشی از استخوان‌های اطراف دیسک را بردارند تا کانال نخاعی وسیع‌تر شده و فشار از روی ریشه‌های عصبی برداشته شود.
برای درمان دیسک کمر چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، دیسک کمر می‌تواند سال‌ها نهفته باشد و هیچ علامتی نداشته باشد یا علائم آن به صورت خفیف ظاهر شود و خیلی زود فروکش کند. اما اگر درد شما شدید بود و با دارو و استراحت آرام نشد، احتمالاً زمان آن است که به پزشک متخصص دیسک کمر یا متخصص ستون فقرات مراجعه کنید.
