تنگی کانال نخاعی، یکی از مشکلات جدی است که گاهی اوقات افزایش سن باعث این اتفاقات می‌شود و با علائمی چون درد گردن یا کمر، بی‌حسی، گزگز کردن یا ضعف دست‌ها و پاها خودش را نشان می‌دهد. درمان‌هایی که برای این عارضه تجویز می‌شود بر اساس میزان شدت مشکل می‌تواند شامل درمان‌های خانگی، فیزیوتراپی، مصرف دارو یا آمپول و در نهایت در صورت شدید بودن مشکل جراحی باشد.
تنگی کانال نخاعی چیست؟
عارضه تنگی کانال نخاعی باریک شدن فضای درون ستون فقرات شما است که می‌تواند به عصب‌هایی که از طریق ستون فقرات عبور می‌کنند فشار وارد کند. تنگی کانال نخاعی اغلب در ناحیه کمر و گردن به دو صورت اکتسابی یا مادرزادی رخ می‌دهد. این عارضه ممکن است باعث ایجاد سندرم دم اسبی در شما شود.
باریک شدن کانال نخاع معمولاً به دلیل تغییراتی در ارتباط با افزایش سن رخ می‌دهد که اندازه کانال را کاهش می‌دهد، از جمله خارج شدن یکی از مهره‌ها از ساختار و جایگاه اصلی خود. باریک شدن کانال نخاع یا کانالهای جانبی محافظت کننده از اعصاب اغلب منجر به ایجاد فشار بر ریشه عصبی نخاع می‌شود. با باریک شدن قطر کانال، اعصاب بیشتر تحریک می‌شوند.
چه قسمت‌هایی از ستون فقرات دچار عارضه تنگی کانال نخاعی می‌شوند؟
همان طور که می‌دانید مهره‌های ستون فقرات از گردن شروع می‌شوند، از کمر عبور می‌کنند و به آخرین مهره که در نشیمنگاه قرار دارد می‌رسند. تمام این مسیری که مهره‌های ستون فقرات طی می‌کنند، در معرض تنگی کانال نخاعی قرار دارند؛ به عبارت دیگر این عارضه می‌تواند در گردن اتفاق بیفتد، در بین دو کتف رخ دهد یا در منطقه کمر باشد؛ اما آنچه شایع‌تر است و بیشتر از بقیه دچار این عارضه می‌شود بخش کمر است. اکثر افراد این عارضه تنگی کانال را در کمر خود تجربه می‌کنند و با دردهای کمر متوجه آن می‌شوند.
انواع تنگی کانال نخاعی
انواع تنگی کانال نخاعی بر اساس شرایطی که در ستون فقرات رخ می‌دهد طبقه‌بندی می‌شوند. هر فردی ممکن است به هر دو نوع این عارضه دچار شود. دو نوع اصلی تنگی کانال نخاع عبارت‌اند از:
- تنگی کانال نخاعی گردن: در این حالت، باریک شدن فضا در قسمتی از ستون فقرات در قسمت گردن شما اتفاق می‌افتد.
- تنگی کانال نخاعی کمر: در این حالت، باریک شدن فضا در قسمت ستون فقرات در قسمت پایین کمر شما اتفاق می‌افتد. این شایع‌ترین شکل تنگی کانال نخاع است.
علائم تنگی کانال نخاعی
بسیاری از افراد در MRI یا سی‌تی‌اسکن آثاری از تنگی نخاع دارند اما ممکن است علائمی نداشته باشند. وقتی تنگی نخاع اتفاق می‌افتد، اغلب به تدریج شروع و با گذشت زمان بدتر می‌شوند. بروز علائم بستگی به محل تنگی و اعصاب درگیر شده دارد و در افراد متغیر است. نشانه‌های تنگی کانال نخاعی عبارت‌اند از:
- درد گردن (تنگی کانال نخاعی گردن):
- بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن دست، بازو، ساق پا یا کف پا
- احساس ضعف در دست، بازو، ساق پا یا قسمت پایینی مچ پا
- بروز مشکلات در ارتباط با راه رفتن و تعادل
- درد دیسک گردن
- بی‌اختیاری در ادرار و اختلال در روده یا مثانه
- در قسمت پایین کمر (تنگی کانال نخاعی کمر):
- درد شدید کمر
- احساس گزگز در ساق پا یا کف پا
- احساس ضعف در پاها
- درد یا گرفتگی در پاها هنگام ایستادن طولانی مدت یا راه رفتن (که به محض نشستن یا خم شدن فرد به جلو درد از بین می‌رود)
بیشتر بخوانید: علائم دیسک کمر
علل و دلایل ابتلا تنگی کانال نخاعی
ستون فقرات از گردن تا پایین کمرتان ادامه دارد. استخوان‌های ستون فقرات شما یک کانال نخاعی تشکیل می‌دهد که از نخاع (اعصاب) شما محافظت می‌کند. برخی افراد به طور مادرزادی کانال نخاعی کوچکی دارند. اما بیشتر تنگی کانال نخاعی زمانی اتفاق می‌افتد که عاملی سبب تنگ شدن فضای باز ستون فقرات شود. علل و دلایل تنگی کانال نخاعی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تومور یا کیست
رشد غیرطبیعی یا تومورهای سرطانی یا غیر سرطانی می‌تواند در داخل نخاع (ریشه‌های عصبی نخاع)، در غشاهای پوشاننده نخاع یا در فضای بین نخاع و مهره‌ها ایجاد شود. هر رشد غیرطبیعی در تصویربرداری ستون فقرات با MRI یا CT قابل شناسایی و تشخیص است.
- فتق دیسک کمر
بالشتک‌های لاستیکی نرمی که به عنوان کمک فنر بین مهره‌های شما انجام وظیفه می‌کنند با افزایش سن آب زیادی از دست داده و خشک می‌شوند. ترک‌های موجود در نمای خارجی دیسک ممکن است باعث فرار مقداری از مواد داخلی نرم و فشار بر نخاع یا اعصاب شود.
- رشد بیش از حد استخوان
آسیب و ساییدگی ناشی از آرتروز در استخوان‌های نخاع باعث ایجاد خارهای استخوانی شده که می‌توانند به درون کانال نخاعی نفوذ کنند. بیماری پاژه، یک بیماری استخوانی است که معمولاً بزرگسالان را درگیر می‌کند، همچنین می‌تواند باعث رشد بیش از حد استخوان در ستون فقرات شده و استخوان را ضعیف کند.
- آسیب‌های وارده به ستون فقرات
تصادفات رانندگی و همچنین سایر تروما و آسیب‌های وارد شده به بدن می‌تواند باعث دررفتگی یا شکستگی یک یا چند مهره (Fracture-Dislocation) شود. جابجایی استخوان ناشی از شکستگی ستون فقرات ممکن است به محتویات کانال نخاعی آسیب برساند. تورم بافت نزدیک به کانال نخاعی پس از جراحی کمر، همچنین می‌تواند به نخاع یا اعصاب فشار وارد کند.
- لیگامان‌های ضخیم شده
طناب‌های نخاعی محکمی که به نگه‌داشتن استخوان‌های ستون فقرات کمک می‌کنند، می‌توانند به مرور سفت و ضخیم شوند. این رباط‌های ضخیم شده می‌توانند به صافی کانال نخاعی آسیب بزنند.
- افزایش سن
هرچه سن بیشتر شود، تغییراتی در ستون فقرات اتفاق می‌افتد که منجر به تنگی کانال نخاعی می‌شوند.
چه کسانی در معرض ابتلا به تنگی کانال نخاعی هستند؟
تنگی کانال نخاعی ممکن است در هر کسی ایجاد شود اما بیشتر در مردان و زنان بالای ۵۰ سال شایع است. افراد جوان‌تر که با کانال باریک نخاعی به صورت مادرزادی متولد می‌شوند نیز در معرض ابتلا به تنگی کانال نخاعی هستند. هر عاملی که روی ستون فقرات تأثیر می‌گذارد، مانند اسکولیوز یا آسیب به ستون فقرات می‌تواند منجر به بروز عارضه تنگی کانال نخاعی در شما شود.
چگونگی تشخیص تنگی کانال نخاعی
در مرحله اول، پزشک سوابق پزشکی شما را بررسی می‌کند، در مورد علائم شما سؤال کرده سپس معاینه فیزیکی را شروع می‌کند. در طول معاینه فیزیکی، ارتوپد ممکن است ستون فقرات شما را لمس کند و بر مناطق مختلف فشار آورد تا ببینید آیا این باعث درد می‌شود یا خیر. همچنین احتمالاً از شما می‌خواهد که در جهات مختلف خم شوید تا اطمینان حاصل کند موقعیت‌های مختلف ستون فقرات باعث بروز درد یا علائم دیگر نشود. متخصص ارتوپد در ادامه تعادل شما، نحوه حرکت و راه رفتن شما و همچنین قدرت دست و پای شما را بررسی می‌کند. شما برای بررسی ستون فقرات و تعیین دقیق محل تنگی کانال، نوع و میزان مشکل، نیاز به انجام تصویربرداری خواهید داشت. مطالعات تصویربرداری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اشعه ایکس
اشعه ایکس از مقدار کمی تابش استفاده می‌کند و می‌تواند تغییراتی در ساختار استخوان مانند از دست دادن ارتفاع دیسک و ایجاد خارهای استخوانی را نشان دهد. عواملی که فضای ستون فقرات را باریک می‌کند.
- ام آر آی (Magnetic resonance imaging)
در این روش از امواج رادیویی و یک آهنربا قدرتمند برای ایجاد تصاویر مقطعی از ستون فقرات استفاده می‌شود. این روش تصویربرداری تصاویر مفصلی از اعصاب، دیسک‌ها، نخاع و وجود تومورها را برای ارتوپدها فراهم می‌کند.
- CT یا myelogram CT
اسکن توموگرافی کامپیوتری (computed tomography) ترکیبی از اشعه ایکس است که تصاویر مقطعی ستون فقرات را ایجاد می‌کند. میلوگرام CT از یک ماده کنتراستی برای دیدن دقیق‌تر نخاع و اعصاب استفاده می‌کند. موادی که با سوزن به فضای تحت آراکنوئید تزریق می‌شود. حرکت این مایع در بین ریشه‌های عصبی و نخاع به وضوح دیده می‌شود که همین امر بررسی دقیق مشکلات کانال نخاعی نظیر تومور، عفونت، فتق دیسک و … را ممکن می‌سازد.
پیشگیری از تنگی کانال نخاعی
عارضه تنگی کانال نخاعی قابل پیشگیری است اما به قطع نمی‌توان گفت کسی که دستورالعمل‌های زیر را انجام می‌دهد هیچ‌گاه به تنگی کانال نخاعی مبتلا نمی‌شود. هرچه زودتر این عارضه زودتر تشخیص داده شود، درمان راحت‌تر خواهد بود. اگر در ناحیه کمر خود احساس ناراحتی کردید یا نشانه‌های تنگی کانال نخاعی پدیدار شدند، قبل از اینکه دیر شود حتماً با پزشک خود مشورت کنید. در ادامه راهکارهایی که برای پیشگیری از تنگی کانال نخاعی مؤثرند را معرفی می‌کنیم:
- کاهش وزن و حفظ آن
شاید باور این مسئله سخت باشد اما کاهش وزن بسیار در عدم ابتلا به تنگی نخاع مؤثر است. آمار نشان می‌دهد که افزایش وزن بدن، فشار بر روی استخوان‌ها و مهره‌های کمر را افزایش می‌دهد. همین فشار در طولانی مدت می‌تواند موجب تنش و سائیدگی مهره‌های کمر شود که خود یکی از علل به وجود آمدن تنگی کانال نخاع است؛ بنابراین شرط اول در پیشگیری تنگی کانال نخاعی کاهش وزن و حفظ آن است.
- ورزش منظم و انجام تمرینات مؤثر
یکی دیگر از راه‌های پیشگیری از ابتلا به تنگی کانال نخاعی انجام ورزش منظم است. ورزش منظم نقش اساسی و مهمی در حفظ انعطاف‌پذیری استخوان‌ها دارد. با انجام ورزش منظم می‌توان مانع از تجمع چربی اضافی در بدن شد و همچنین به کم شدن وزن کمک کرد. از آنجا که ورزش از تخریب استخوان‌های منعطف بدن جلوگیری می‌کند بنابراین در پیشگیری از ابتلا به تنگی کانال نخاعی مؤثر است.
- انجام ورزش‌های هوازی
از ورزش‌های هوازی غافل نشوید. اگر هم ورزش‌های هوازی نمی‌کنید از همین امروز شروع کنید. انجام ورزش‌های هوازی موجب هماهنگی و بهبود حرکت ماهیچه‌ها و تمامی استخوان‌های بدن می‌شود. وقتی انجام حرکات مختلف در بدن راحت شود، احتمال ابتلا به تنگی کانال نخاعی کاهش می‌یابد.
- حفظ حالت بدن
یادگیری نحوه حفظ وضعیت بدنی هنگام نشستن یا انجام کارهای روزمره خود (مانند باغبانی، بلند کردن وسایل سنگین یا کشیدن بدن برای برداشتن چیزی از بالای کمد) می‌تواند به شما در جلوگیری از آسیب و ساییدگی که منجر به تنگی نخاع می‌شود، کمک کند. ورزش و اقدامات تصحیح کننده وضعیت می‌تواند به شما در یادگیری نشستن یا ایستادن با حالت بهینه کمک کند.
- ترک سیگار
سیگار کشیدن نه تنها خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، عفونت‌های تنفسی، سرطان و سایر بیماری‌ها را افزایش می‌دهد، بلکه با عارضه تنگی کانال نخاعی نیز ارتباط دارد. دود استنشاق شده می‌تواند جریان خون و اکسیژن تغذیه کننده ستون فقرات شما را محدود کرده و باعث ایجاد تغییرات دژنراتیو و افزایش انتقال حس درد به مغز شود.
درمان تنگی کانال نخاعی
انتخاب روش‌های درمان تنگی به علت ایجاد علائم، محل بروز مشکل و شدت علائم بستگی دارد. اگر علائم خفیف باشد، ممکن است پزشک برخی از داروها و درمان‌های خانگی را توصیه کند. اما چنانچه این راهکارها جواب نداد و علائم بدتر شدند، پزشک معمولاً فیزیوتراپی، دارو و سرانجام جراحی را توصیه می‌کند.
درمان‌های خانگی
درمان‌های خانگی برای تنگی کانال نخاعی شامل موارد زیر است:
- کمپرس گرم:
گرما معمولاً انتخاب بهتری برای درد ناشی از آرتروز است. گرما باعث افزایش جریان خون می‌شود که باعث شل شدن عضلات و تسکین درد مفاصل می‌شود. در هنگام اعمال گرما مراقب باشید که ناحیه کمر شما دچار سوختگی نشود.
- کمپرس سرد:
اگر گرما علائم شما را کاهش نداد، یخ را امتحان کنید. این یخ می‌تواند کیسه یخ، بسته ژل منجمد یا کیسه یخ زده نخود یا ذرت باشد. بهتر است بیست دقیقه کمپرس یخ روی کمر قرار دهید سپس بیست دقیقه آن را بردارید. یخ تورم، حساسیت و التهاب را کاهش می‌دهد.
- نرمش و انجام تمرینات ورزشی:
پیش از انجام تمرینات مختلف حتماً با پزشک خود مشورت کنید، اما ورزش برای تسکین درد، تقویت عضلات برای حمایت از ستون فقرات و بهبود انعطاف‌پذیری و تعادل مفید است.
درمان‌های دارویی تنگی کانال نخاعی
اولین درمان دارویی که پزشکان برای تنگی کانال نخاعی تجویز می‌کنند استفاده از مسکن برای تسکین درد است. مسکن‌هایی مانند ایبوبروفن، استامینوفن، ناپروکسن و آسپرین درد و التهاب را کاهش می‌دهند. البته قبل از مصرف این داروها حتماً باید با پزشک خود مشورت کنید تا دچار عوارض مصرف بلند مدت آن‌ها مانند رفلاکس اسید معده یا زخم معده نشوید.
سایر داروهایی که در کنار مسکن‌ها ممکن است تجویز شوند عبارت‌اند از برخی داروهای اعصاب و روان مانند داروهای ضد تشنج، داروهای ضدافسردگی و برخی داروهای مخدر (برای کاهش درد).
چنانچه بیمار دچار اسپاسم عضلات شده باشد، داروهای شل کننده ماهیچه مانند cyclobenzaprine نیز توسط پزشک تجویز خواهد شد.
درمان‌های تزریقی
در این روش در نزدیکی نقطه‌ای که ستون فقرات به ریشه‌های عصب فشار وارد می‌کند یا جایی که استخوان‌ها روی هم ساییده می‌شوند، آستروئید تزریق می‌شود. تزریق آستروئید می‌تواند التهاب، درد و فرسودگی را کاهش دهد.
البته تزریق آستروئید فقط به تعداد محدودی امکان‌پذیر است و معمولاً بیش از سه یا چهار تزریق در سال تجویز نمی‌شود؛ چراکه به مرور زمان باعث ضعف استخوان و بافت‌های اطراف خواهد شد.
فیزیوتراپی
درمان عارضه تنگی کانال نخاعی به وسیله فیزیوتراپی با هدف تقویت، حفظ تعادل و انعطاف‌پذیری ستون فقرات انجام می‌شود. تقویت عضلات پشت و شکم که در مرکز ثقل بدن قرار دارند می‌تواند خاصیت ارتجاعی ستون فقرات را بهبود ببخشد. فیزیوتراپیست‌ها روش راه رفتنی را به شما آموزش خواهند داد که کانال نخاعی‌تان را باز می‌کند و فشار از روی عصب‌هایتان برداشته خواهد شد.
بیشتر بخوانید: جراحی تنگی مجرای نخاعی
درمان جراحی
به دلیل حساس بودن نخاع و ستون فقرات، جراحی تنها زمانی انجام می‌شود که سایر درمان‌ها جواب ندهند. خوشبختانه اکثر بیماران نیازی به جراحی پیدا نمی‌کنند. پزشک تنها زمانی این گزینه را پیش رویتان می‌گذارد که یکی از شرایط زیر برقرار باشد:
- عوارضی که تنگی کانال نخاعی برایتان ایجاد کرده به قدری شدید باشد که زندگی روزمره‌تان را مختل کرده یا بر روی کیفیت زندگی‌تان اثر گذاشته باشد.
- فشار به طور مستقیم روی نخاع باشد.
- راه رفتن و حفظ تعادل مشکل شده باشد.
- کنترل ادرار یا مدفوع را از دست داده باشید یا در رابطه جنسی مشکل داشته باشید.
عواقب درمان نشدن تنگی کانال نخاعی
در صورتی که دچار تنگی کانال نخاعی هستید به شما توصیه می‌کنیم هر چه سریع‌تر نسبت به درمان اقدام کنید. در مراحل اولیه بیمار می‌تواند با درمان‌های ورزشی یا دارویی ساده مشکل را حل کند ولی چنانچه اقدامی صورت نگیرد، عارضه پیشرفت خواهد کرد و شاید حتی منجر به بی‌حسی کامل دست‌ها یا پاها، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع و در یک کلام به فلج شدن بیمار منجر شود.
البته لازم به ذکر است، طبق تحقیقات پزشکان، نیمی از افرادی که به عارضه تنگی کانال نخاعی دچار هستند بیماری‌شان آن‌قدر پیشرفت نمی‌کند که به فلج شدن برسد و در نقطه‌ای متوقف می‌شود. اما با وجود این احتمال که شاید شما هم از آن دسته افراد خوش‌شانس باشید، باید بدانید که شاید هم نباشید و در این صورت سناریوی خیلی بدی در انتظارتان خواهد بود.
جمع‌بندی
از آنجا که عارضه تنگی کانال نخاعی، رشته‌های عصبی و نخاع را درگیر می‌کند یک بیماری مربوط به اعصاب تشخیص داده می‌شود و می‌تواند درد زیادی را ایجاد کند. اما خوشبختانه با پیشرفت‌های پزشکی درمان‌های متنوعی برای انواع این عارضه و در مراحل مختلف آن وجود دارد که به بیماران در تسکین دردشان کمک می‌کند. پس بدون هیچ نگرانی، اگر نشانه‌ای از این عارضه را در خود احساس می‌کنید حتماً به پزشک مراجعه کرده و درمان را شروع کنید.
