اهمیت گردن در ساختار بدن انسان بر کمتر کسی پوشیده است، همه ما می‌دانیم خم و راست کردن سر و چرخاندن آن به هر طرف توسط گردن امکان‌پذیر شده است. قسمتی حساس از ستون فقرات که وظیفه نگه داشتن سر روی بدن را بر عهده دارد. همین وظیفه خود به تنهایی می‌تواند فشاری که روی گردن وارد می‌شود را تصویر کند. سر انسان شامل استخوان جمجمه و مغز و بقیه اجزای آن روی گردن قرار دارند و به آن فشار می‌آورند. ضمن اینکه تنظیم حرکات سر هم توسط گردن انجام می‌شود. خلاصه اینکه اندکی فشار اضافی روی گردن می‌تواند آسیب‌های جدی به آن وارد کند. از بیماری‌هایی مثل آرتروز گردن گرفته تا فتق دیسک می‌تواند این ناحیه را تهدید کند. این مقاله از سایت دکتر بهامین عطار به فتق یا بیرون‌زدگی دیسک گردن اختصاص دارد. اگر شما هم با این آسیب روبرو هستید و به دنبال علائم، علت ایجاد و راه درمان بیرون‌زدگی دیسک گردن می‌گردید، این مقاله به شما کمک خواهد کرد.
دیسگ گردن چیست؟
برای پاسخ دقیق به این سؤال باید ابتدا شناخت دقیقی از ساختار ستون فقرات انسان به دست آوریم. ستون فقرات انسان به طور کلی از استخوان‌هایی ساخته شده که آن‌ها را به نام مهره‌های ستون فقرات می‌شناسیم. این مهره‌ها روی همدیگر قرار گرفته و راستای ستون فقرات را ایجاد می‌کنند. البته ستون فقرات یک ساختار صاف و کاملاً عمودی ندارد. بلکه از تعدادی انحنا تشکیل شده است. این انحناها ستون فقرات را به چهار قسمت تقسیم کرده‌اند. قسمت‌های مختلف ستون فقرات از بالا به پایین شامل ناحیه گردنی، ناحیه سینه‌ای، ناحیه کمری و ناحیه خاجی می‌شوند. ناحیه گردنی قسمتی است که هفت مهره بالایی ستون فقرات در آن قرار گرفته است. این ناحیه از قسمت سینه‌ای شروع شده و به استخوان جمجمه متصل می‌شود و ما آن را به عنوان گردن می‌شناسیم.
ساختار ستون فقرات تنها شامل مهره‌ها نمی‌شود؛ بلکه عضو مهمی به نام نخاع هم از میان ستون مهره‌ها عبور می‌کند. نخاع عضوی است که کار انتقال پیام‌های عصبی از مغز به اندام‌ها و برعکس را انجام می‌دهد. تعداد زیادی عصب از آن ریشه گرفته و با عبور از بین مهره‌ها و دیسک‌ها به اندام‌های مختلف می‌رسند. برای مثال عصب‌های منشعب از نخاع در ناحیه گردن به شانه، بازوها و دست‌ها می‌رسند.
علاوه بر این‌ها بین مهره‌های ستون فقرات انسان دیسک‌هایی استوانه‌ای شکل قرار گرفته‌اند. این دیسک‌ها حالتی ارتجاعی دارند و باعث می‌شوند مهره‌ها بتوانند روی همدیگر بلغزند و کمی حرکت کنند. دیسک‌ها همچنین ضربه‌ها و شوک‌های وارده به ستون فقرات را جذب می‌کنند. به طور کلی می‌توان گفت دیسک‌ها شبیه فنر در بین مهره‌ها حضور دارند؛ از وارد شدن ضربه به مهره‌ها یا ساییدگی آن‌ها روی همدیگر جلوگیری کرده و عامل حرکات ستون فقرات هستند. دیسک‌ها از دو قسمت تشکیل شده‌اند؛ قسمت داخلی آن حاوی ماده‌ای ژله‌ای است که باعث ایجاد خاصیت ارتجاعی دیسک می‌شود. قسمت بیرونی دیسک هم پوسته‌ای سخت است که ماده ژله‌ای را در برگرفته است. اگر دیسک تحت فشار زیادی قرار گیرد ممکن است ماده ژله‌ای به پوسته فشار آورده و آن را از حالت طبیعی خارج کرده یا باعث پارگی آن شود. به این حالت بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک گردن گفته می‌شود.
بیشتر بخوانید: درمان صدا دادن گردن
دیسک گردن چه علائم و نشانه‌هایی دارد؟
فتق دیسک گردن در برخی موارد هیچ علائمی نشان نمی‌دهد، اما در اکثر موارد باعث ایجاد درد می‌شود. درواقع وقتی علائم ظاهر می‌شوند که بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک باعث فشار بر عصب‌ها یا نخاع شود. همچنین اینکه علائم کجا و چگونه بروز یابند بستگی به این دارد که کدام دیسک آسیب دیده و به عصب‌های کدام قسمت فشار می‌آورد. معمولاً درد ناشی از دیسک گردن در گردن، بازوها یا دست‌ها بروز پیدا می‌کند. گاهی این دردها به صورت نقطه‌ای ظاهر می‌شوند و گاهی هم در نواحی گفته شده منتشر می‌شوند. علاوه بر درد ممکن است ضعف و بی‌حسی هم در بازوها و دست‌ها دیده شود. همچنین علائم دیسک گردن معمولاً در یکی از بازوها یا دست‌ها دیده می‌شود و به ندرت پیش می‌آید که هر دو طرف درگیر علائم شوند. درصورتی که دیسک آسیب‌دیده به نخاع فشار بیاورد، ممکن است درد، ضعف و بی‌حسی در پایین تنه هم دیده شود. علاوه بر این بی‌اختیاری در کنترل ادرار و مدفوع هم در این حالت پیش می‌آید که البته جزو علائم اورژانسی بیرون‌زدگی دیسک است. در صورت مشاهده این نشانه نیاز به مراجعه اورژانسی به پزشک است.
درد ناشی از فتق دیسک در بازوها و دست‌ها معمولاً در اثر برخی فعالیت‌ها بیشتر می‌شود. در برخی موارد به صورت رفت و برگشتی بروز می‌یابد و در برخی موارد ادامه‌دار است. مدت آن هم متفاوت است؛ در مواردی درد در حد چند روز ظاهر می‌شود و در مواردی ممکن است تا چند ماه ادامه داشته باشد، اما معمولاً این دردها بعد از شش ماه ناپدید می‌شوند.
دیسک گردن چه علل و دلایلی دارد؟
به طور کلی وارد شدن فشار زیاد به دیسک‌ها باعث بیرون‌زدگی آن‌ها می‌شود. این فشار در نتیجه چند عامل می‌تواند اتفاق بیفتد که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم:
حالت ناصحیح بدن: معمولاً ما در طول روز در موقعیت‌های مختلفی قرار می‌گیریم که نوع نشستن، خوابیدن یا ایستادن ما فشار زیادی به ستون فقرات وارد می‌کند. این فشارها می‌توانند در درازمدت باعث آسیب رساندن به دیسک‌ها شوند. در مورد دیسک گردن حالت خوابیدن می‌تواند فشار زیادی به گردن وارد کند. همچنین خم‌کردن زیاد سر هنگام فعالیت‌هایی مثل مطالعه یا کار با گوشی و کامپیوتر و… فشار زیادی به دیسک‌های گردن وارد می‌کند.
جراحت: دیسک گردن بر اثر ضربه مستقیم به گردن ممکن است آسیب ببیند. همچنین ضربات شدید به بدن می‌تواند باعث تکان‌خوردن سریع و ناگهانی گردن شده که منجر به بیرون زدگی دیسک می‌شود. این حالت مخصوصاً در تصادفات رانندگی رخ می‌دهد که بدن ثابت می‌ماند و گردن به عقب یا جلو پرتاب می‌شود.
افزایش سن: با افزایش سن انسان سطح مایعات بدن کاهش می‌یابد. این موضوع بر دیسک‌ها تأثیر گذاشته و باعث خشک شدن و فشردگی آن‌ها می‌شود. در نتیجه خاصیت ارتجاعی دیسک‌ها کمتر شده و با فشار کمی دچار بیرون‌زدگی یا پارگی می‌شوند.
چه افرادی بیشتر مستعد دیسک گردن هستند؟
همان‌طور که گفتیم افزایش سن یکی از علت‌های آسیب دیسک است. فتق دیسک معمولاً در افراد میانسال بیشتر از دیگران دیده می‌شود. علاوه بر این کلیه افرادی که به واسطه شغل یا هر چیز دیگری فعالیت‌هایی انجام می‌دهند که به گردن فشار می‌آورد، در معرض ابتلا به فتق دیسک هستند. افرادی مثل کارمندان که با کامپیوتر کار می‌کنند، کسانی که ساعت‌های طولانی مطالعه دارند یا با گوشی موبایل کار می‌کنند، می‌توانند در معرض خطر بیشتری باشند.
انواع دیسک گردن
آسیب به دیسک گردن در دو حالت کلی اتفاق می‌افتد. یکی بیرون‌زدگی دیسک و دیگری پارگی دیسک گردن. در ادامه این دو حالت را بررسی می‌کنیم:
- بیرون‌زدگی دیسک گردن: در این حالت فشار به دیسک باعث حرکت ماده ژله‌ای درون دیسک شده که پوسته دیسک را از شکل طبیعی خود خارج می‌کند. در این حالت دیسک فقط دچار تغییر شکل می‌شود.
- پارگی دیسک گردن: در این حالت فشار ماده ژله‌ای به دیواره دیسک باعث پارگی آن می‌شود. در مواردی ممکن است ماده ژله‌ای از دیسک خارج شده و به عصب‌ها فشار وارد کند.
مراحل بیرون زدن یک دیسک
در سیر مراحل آسیب به دیسک ابتدا بیرون‌زدگی دیسک اتفاق می‌افتد و در صورت زیاد بودن فشار وارده به دیسک ممکن است پارگی هم رخ دهد. مراحل بیرون زدن دیسک را می‌توان به ترتیب زیر بیان کرد:
- در ابتدایی‌ترین حالت، دیواره دیسک تحت فشار ماده ژله‌ای دچار بیرون‌زدگی می‌شود اما به عصب‌ها فشار نمی‌آورد؛ در نتیجه بیمار علائمی احساس نمی‌کند.
- در صورتی که بیرون‌زدگی دیسک منجر به فشارآوردن به عصب‌های اطراف آن شود، علائم بیماری در فرد بروز پیدا می‌کند.
- فشار زیاد وارده به دیسک باعث می‌شود ماده ژله ای دیواره دیسک را پاره کند و حالت پارگی دیسک اتفاق بیفتد.
- در مواردی با پارگی دیسک، ماده ژله‌ای داخل آن به بیرون از دیسک سرازیر شده و به عصب‌ها یا نخاع فشار می‌آورد. این حالت شدیدترین حالت فتق دیسک است.
تشخیص دیسک گردن به چه صورت است؟
با مشاهده علائم دیسک گردن بهتر است سریع به پزشک مراجعه کنید. پزشک برای تشخیص بیماری شما مراحل زیر را انجام می‌دهد:
بررسی سابقه پزشکی و وضعیت سلامت عمومی: برای تشخیص دیسک گردن پزشک ابتدا به بررسی سوابق پزشکی و وضعیت سلامت عمومی شما می‌پردازد. در این مرحله لازم است کلیه علائم خود را به طور دقیق برای پزشک شرح داده و در صورتی که اخیراً حادثه‌ای برایتان اتفاق افتاده به پزشک اطلاع دهید. همچنین سابقه گردن دردهای قبلی خود را هم برای پزشک توضیح دهید.
ارزیابی فیزیکی: پس از بررسی سوابق پزشکی، ارزیابی فیزیکی بیمار در دستور کار پزشک قرار می‌گیرد. در این مرحله پزشک از شما می‌خواهد گردن خود را در جهت‌های خاصی حرکت دهید تا دامنه حرکت آن و شدت آسیب را برآورد کند.
انجام آزمایش‌های تشخیصی: با بررسی سوابق پزشکی و ارزیابی فیزیکی احتمالاً پزشک می‌تواند دیسک گردن را تشخیص دهد. اما در صورتی که نسبت به مورد خاصی شک داشته باشد، انجام آزمایش‌های تصویربرداری را تجویز می‌کند. رایج‌ترین آزمایش برای تشخیص دیسک گردن، ام‌آرآی است. از آنجا که ام‌آرآی می‌تواند تصویر واضحی از بافت‌های نرم به همراه استخوان‌ها ارائه کند، برای تعیین محل دقیق آسیب کاربرد دارد.
چه روش‌هایی برای درمان دیسک گردن وجود دارد؟
برای درمان دیسک گردن پزشک ابتدا از درمان های کم تهاجمی و غیرتهاجمی استفاده می‌کند. در صورتی که این روش‌ها تأثیری نداشته باشند، استفاده از عمل جراحی در نظر گرفته می‌شود. در ادامه روش‌های درمان دیسک گردن را مرور می‌کنیم:
درمان دیسک گردن بدون جراحی
ابتدایی‌ترین روش‌ها برای درمان فتق دیسک گردن درمان‌های خانگی بدون جراحی است. مهم‌ترین اقدام در این روش استراحت است. مخصوصاً در زمان‌هایی که درد شدید شود و به بازوها و دست‌ها گسترش یافته باشد. در این مرحله باید تا می‌توانید از تکان دادن سر و گردن خودداری کنید. ورزش‌های سنگین انجام ندهید و همواره سعی کنید حالت‌های صحیح بدن را رعایت کنید. همان‌طور که قبلاً اشاره شد مهم‌ترین حالت‌هایی که به گردن فشار می‌آورند، نحوه خوابیدن، بلند کردن و جابه‌جایی اجسام و نحوه نگه داشتن گردن هنگام مطالعه یا کار با گوشی و کامپیوتر است. مراقب باشید گردن همواره باید در راستای ستون فقرات قرار داشته باشد تا فشار اضافی به آن وارد نشود. در این مرحله استفاده از کمپرس سرد و گرم هم به کاهش درد و التهاب کمک زیادی می‌کند.
درمان دیسک گردن با دارو
در مواردی که فتق دیسک گردن با درد همراه باشد، پزشک اقدام به تجویز داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی می‌کند. این داروها بدون نسخه ارائه می‌شوند و بر کاهش التهاب عصب‌های تحت فشار دیسک تأثیر می‌گذارند. این داروها باعث می‌شوند درد گردن بیماران به شدت کاهش یابد. اما در صورتی که این داروها هم بر کاهش درد تأثیری نداشته باشند، پزشک احتمالاً داروهای استروئیدی را تجویز می‌کند. این داروها حاوی ماده کورتون هستند و به دلیل عوارضی که دارند، به مدت محدود و در دوز کم تجویز می‌شوند. مصرف این داروها باید حتماً با تجویز پزشک انجام شود.
فیزیوتراپی و کار درمانی برای دیسک گردن
فیزیوتراپی برای درمان آسیب دیسک گردن جهت کاهش درد و علائم بیمار و بازگردانی گردن به حالت طبیعی خود استفاده می‌شود. و در موارد نادری موجب درمان کتف دردهای مزمن نیز می شود. مهم‌ترین روش درمانی فیزیوتراپی، کار درمانی است. در این روش درمانگر تمریناتی را برای تقویت عضلات گردن و بازگرداندن آن به حالت طبیعی در نظر می‌گیرد و به شما آموزش می‌دهد.
تزریق برای درمان دیسک گردن
یکی دیگر از راه‌های کاهش التهاب و تسکین درد، تزریق استروئید به محل آسیب است. در این روش استروئید را به ناحیه اپیدورال که در ستون فقرات قرار دارد، تزریق می‌کنند. استروئید باعث تسکین التهاب در عصب‌های تحت فشار می‌شود، در نتیجه درد بیمار کاهش می‌یابد. از آنجا که در این روش ماده استروئید دقیقاً به محل آسیب تزریق می‌شود، عوارض کمتری خواهد داشت. اما در عین حال اثربخشی آن بیشتر خواهد بود.
درمان دستی (کایروپراکتیک) دیسک گردن
در روش درمان دستی، درمانگر سعی می‌کند با استفاده از تکنیک‌های دستی و کارکردن روی گردن، آن را در حالت طبیعی خود قرار دهد.
تراکشن (کشش) گردن
تراکشن روشی است که در آن سر و گردن را تحت کشش قرار می‌دهند. کشش این اجزا به رهاسازی عضلات درگیر و کاهش درد بیمار کمک می‌کند. کشش گردن همچنین باعث می‌شود رفته‌رفته در حالت طبیعی خود قرار گیرد.
بریس گردن
برای ثابت نگه‌داشتن گردن و استراحت دادن به آن، استفاده از بریس گردن بسیار مفید است. بریس گردن را ثابت نگه داشته و از آن حمایت می‌کند. در استفاده از بریس باید توجه داشته باشید که حتماً تحت نظر پزشک استفاده شود، زیرا استفاده از آن به صورت بلندمدت می‌تواند باعث تضعیف گردن شود.
بیشتر بخوانید: درمان دیسک کمر و علائم آن
عمل جراحی دیسک گردن
فتق دیسک گردن معمولاً با به‌کارگیری روش‌های خانگی، فیزیوتراپی و مصرف داروهای مسکن قابل درمان است. به ندرت اتفاق می‌افتد که این روش‌ها برای درمان پاسخ ندهند. اما در این شرایط احتمالاً پزشک عمل جراحی را برای ترمیم دیسک گردن پاره شده در نظر می‌گیرد. این عمل می تواند توسط یک متخصص ستون فقرات یا متخصص دیسک کمر انجام شود. به طور کلی می‌توان گفت در شرایط زیر ممکن است عمل جراحی تجویز شود:
- بی‌تأثیر بودن درمان‌های غیرتهاجمی
- شدید بودن درد و ناراحتی بیمار
- مختل شدن روند زندگی طبیعی بیمار در اثر درد و ناراحتی
- فشار بیش از حد دیسک بیرون‌زده به نخاع و عصب‌های ریشه‌ای
بیشتر بخوانید: عمل جراحی دیسک کمر
آیا راهی برای پیشگیری از دیسک گردن وجود دارد؟
به دلیل عوارض دیسک گردن بهتر است تا دیر نشده به فکر پیشگیری از این بیماری باشید. انجام کارهایی که عضلات گردن را تقویت و فشار وارد به آن را کم می‌کنند، برای پیشگیری از فتق دیسک گردن بسیار مؤثر است. مهم‌ترین این اقدامات شامل موارد زیر است:
- انجام ورزش‌هایی که عضلات گردن را تقویت می‌کنند.
- انجام حرکاتی کششی گردن
- خوردن مایعات زیاد
- هنگام خوابیدن، سر را در راستای ستون فقرات قرار دهید.
- هنگام مطالعه سر را زیاد خم نکنید، بلکه کتاب را در مقابل سر نگه دارید.
- هنگام کار کردن با موبایل، آن را در مقابل چشم‌ها بگیرید.
- ارتفاع کامپیوتر را طوری تنظیم کنید که برای مشاهده مانیتور نیازی به خم‌کردن سر نداشته باشید.
چه زمانی برای درمان درد دیسک گردن باید به ارتوپد مراجعه کرد؟
در موارد زیادی دیسک گردن فرد دچار بیرون‌زدگی شده اما علائمی نشان نمی‌دهد. در حالتی که دیسک به عصب‌ها فشار وارد کند، علائم بروز می‌یابند. در صورتی که علائم تثبیت نشده و روزبه‌روز پیشرفت کردند، لازم است به پزشک مراجعه کنید. همچنین موارد زیر نشانه فشار به عصب ریشه‌ای یا نخاع است و باید برای درمان آن سریع به پزشک مراجعه کنید:
- مورمور شدن، بی‌حسی و ضعف در بازوها داشتید.
- در راه رفتنتان اختلال ایجاد شده است.
- در کنترل ادرار و مدفوع دچار مشکل شدید شده‌اید.
جمع‌بندی
دیسک‌ها در ناحیه گردنی ستون فقرات در بین مهره‌ها قرار گرفته‌اند و از وارد شدن ضربه به آن‌ها جلوگیری می‌کنند. این دیسک‌ها باعث حرکات نرم مهره‌ها روی همدیگر می‌شوند. در صورتی که فشار شدیدی به دیسک‌ها وارد شوند، ممکن است دچار بیرون‌زدگی یا پارگی شوند. به این آسیب فتق دیسک گردن هم گفته می‌شود. این بیماری با درد در ناحیه گردن، بازوها و دست‌ها همراه است که معمولاً با روش‌های درمانی غیرتهاجمی درمان می‌شود.
