آیا تا به حال به آناتومی پیچیده ستون فقرات فکر کرده‌اید؟ اینکه هر کدام از مهره‌های ستون فقرات چه نقشی دارند و چگونه به یکدیگر متصل می‌شوند؟ شاید برایتان جالب باشد که بدانید وظیفه ستون فقرات و مهره‌های آن صرفا صاف نگاه داشتن بدن و اعمالی مثل راه رفتن، چرخیدن و نشستن نیست. ستون فقرات به کمک بخش‌های دیگر بدن مثل دنده‌ها از اندام‌های داخلی مثل ریه، شش‌ها، قلب و اندام‌های شکمی محافظت می‌کنند. از طرفی کانال نخاعی نیز درون مهره‌ها تشکیل شده که به وسیله مهره‌ها حمایت می‌شود. اگر می‌خواهید درباره آناتومی ستون فقرات بیشتر بدانید، مطالعه این مطلب از سایت دکتر عطار را از دست ندهید.
ستون فقرات انسان چند مهره دارد
آناتومی ستون فقرات انسان در زمان کودکی از ۳۳ مهره تشکیل شده است؛ اما اکثر بزرگسالان فقط ۲۴ مهره دارند. زیرا برخی مهره‌ها در قسمت انتهایی ستون فقرات در طول روند رشد به یکدیگر جوش می‌خورند که البته پدیده‌ای نرمال محسوب می‌شود. مهره‌های ستون فقرات به پنج دسته مجزا تقسیم می‌شوند که هرکدام نشان‌دهنده بخش خاصی از بدن هستند و عبارتند از: گردنی (Cervical)، صدری یا قفسه سینه (Thoracic)، بخش تحتانی کمر (Lumbar)، استخوان خاجی یا لگن (Sacrum) و دنبالچه (Coccyx). ناحیه گردنی شامل ۷ استخوان در گردن می‌شود؛ ناحیه صدری ۱۲ استخوان در ناحیه پشت دارد و ناحیه تحتانی کمر نیز از ۵ استخوان در ناحیه پایین پشت کمر تشکیل شده است. استخوان‌های نواحی خاجی و دنبالچه به یکدیگر جوش خورده‌اند. تا سنین بزرگ‌سالی، ۵ مهره خاجی به یکدیگر جوش می‌خورند و یک استخوان را تشکیل می‌دهند و ۴ مهره دنبالچه نیز با جوش خوردن باعث تشکیل یک استخوان می‌شوند.
مهره‌های ستون فقرات به وسیله دیسک‌هایی از یکدیگ جدا می‌شوند. این دیسک‌ها شوک‌های وارده به بدن در حین حرکت را به خود جذب می‌کنند و مانع از این می‌شوند تا مهره‌ها به طور مستقیم بر روی یکدیگر فشار وارد کنند و دچار ترک یا شکستگی بشوند. به طور کلی آناتومی مهره‌های ستون فقرات شامل تنه مهره و قوس مهره است. تنه مهره، خودش دارای سطح فوقانی، تحتانی، طرفی و خلفی است که همراه با یکدیگر کار کرده و وزن بدن را تحمل می‌کنند. قوس مهره نیز وظیفه مهم حفاظت از نخاع را بر عهده دارد و شامل یک جفت پایه، یک جفت تیغه و زوائد مفصلی می‌شود.
بیماری‌های ستون فقرات
از آن‌جا که ساختار آناتومیک ستون فقرات بخش اعظمی از بدن انسان را تشکیل می‌دهد و وظایف متعددی نیز بر عهده دارد که در امور روزمره به کار می‌آیند، بنابراین تا حد زیادی در معرض مشکلات و آسیب‌های مختلف قرار می‌گیرد. در ادامه به برخی از این آسیب‌ها اشاره می‌کنیم:
- جابه‌جایی مهره
- آرتروز ستون فقرات
- شکستگی مهره
- التهاب مفصل
- بیرون‌زدگی دیسک
- درد کمر
- درد گردن
- انحرافات ستون فقرات مانند قوز کمر، گودی کمر و اسکولیوز
- تنگی کانال نخاعی
- تومور
مشکلات ستون فقرات را به هیچ وجه نباید دست‌کم گرفت. در صورتی که علائم وجود هر کدام از این آسیب‌ها را احساس کردید، باید هرچه سریع‌تر به پزشک متخصص ارتوپدی مراجعه کنید. برخی از این علائم عبارتند از:
- درد پا
- درد کمر
- درد گردن
- ضعف در راه رفتن
در ضمن در مواردی درد ستون فقرات با تب، حالت تهوع و اختلال در خواب نیز همراه خواهد بود.
گاهی این مشکلات با داروهای ضد التهاب و شل‌کننده حل می‌شوند؛ گاهی پزشک به انجام برخی ورزش‌ها و تغییر سبک زندگی توصیه می‌کند و در موارد حاد نیاز به جراحی وجود دارد.
به طور کلی شما می‌توانید با انجام ورزش‌های مناسب، کنترل وزن و جلوگیری از چاقی و رعایت مواردی مثل ایستادن صحیح، نشستن صحیح، راه رفتن صحیح، برداشتن اجسام از روی زمین به طور صحیح، خم شدن به طور صحیح، خوابیدن صحیح و غیره از بروز مشکلات مربوط به آناتومی ستون فقرات جلوگیری کنید. در ضمن تغذیه نیز نقش مهمی در سلامت ستون فقرات ایفا می‌کند.
آناتومی ستون فقرات کمر
آناتومی ستون فقرات و دیسک کمر دو ساختاری هستند که ارتباط بسیار زیادی به یکدیگر دارند. ستون فقرات کمر در ناحیه پایینی و پشتی ستون فقرات اصلی قرار گرفته است؛ درست بین مهره‌های بخش صدری و مهره‌های خاجی. مهره‌های کمر چندین ویژگی مختص به خود دارند؛ از جمله اینکه بخش جلویی یا جسم‌مهره (Vertebal Body) بزرگی دارند و زائده عرضی مهره‌های ستون فقرات این بخش باریک است. زوائد مفصلی آن‌ها تقریبا عمودی است و زائده خاری کوتاه و عریضی دارند. مایع نخاعی موجود در ناحیه کمر توسط این پنج مهره بادوام و متحرک محافظت می‌شود.
سایر مواردی که درون یا حول آناتومی ستون فقرات کمر وجود دارند، عبارتند از دیسک‌های بین‌مهره‌ای، رباط‌ها، تاندون‌ها، ماهیچه‌ها و عصب‌ها.
آناتومی ستون فقرات و دنده ها
آناتومی ستون فقرات و دنده‌ها دو ساختار درهم‌تنیده به شمار می‌آیند که نقش بسیار مهمی در حفاظت از ارگان‌های قفسه سینه ایفا کرده و هدفشان تنفس صحیح است. در ادامه آناتومی دنده‌ها را مرور می‌کنیم:
دنده‌ها ساختار اصلی قفسه سینه را تشکیل می‌دهند و از ارگان‌های تنفسی حفاظت می‌کنند. به طور کلی انسان ۱۲ جفت دنده دارد که به دو دسته معمولی (Typical) و غیرمعمولی (Atypical) تقسیم می‌شوند. دنده‌های معمولی شامل سر، گردن و بدن می‌شوند. انتهای خلفی دنده ها با ستون مهره‌ها مفصل می‌شوند و از سمت قدامی به غضروف ختم می شوند.
هفت دنده اول موجود در قفسه سینه به وسیله غضروف‌های انعطاف‌پذیر با نام غضروف‌های دنده‌ای به جناغ سینه متصل می‌شوند. به این دنده‌ها حقیقی (True Ribs) می‌گویند. از میان پنج دنده باقی‌مانده که دنده‌های غیرحقیقی (False Ribs) نامیده می‌شوند، در ۳ دنده اول غضروف دنده‌ای به غضروف بالایی‌شان متصل می‌شود. در دو دنده آخر این دسته نیز غضروف به ماهیچه‌های دیواره شکمی (Abdominal) متصل می‌شود.
آناتومی ستون فقرات و لگن
آناتومی ستون فقرات و لگن نیز ساختارهای درهم‌تنیده‌ای هستند که نقش بسیار مهمی در حمایت از بدن و همچنین حفاظت از ارگان‌هی شکمی ایفا می‌کنند. در ادامه آناتومی لگن را شرح می‌دهیم:
وظیفه لگن حمایت از ستون فقرات و حفاظت از ارگان‌های شکمی است. لگن شامل استخوان خاجی و دنبالچه است. استخوانی خاجی، یک استخوان به شکل خاج است که از جوش خوردن ۵ مهره خاجی تشکیل می‌شود؛ مهره‌هایی که در اصل از یکدیگر جدا هستند. دنبالچه که به آن استخوان دم‌اسبی نیز می‌گویند، از جوش خوردن ۴ مهره دنبالچه تشکیل می‌شود که در اصل از یکدیگر جدا هستند.
در ضمن لگن شامل استخوان‌های باسن نیز می‌شود که عریض هستند و بخش زیادی از استخوان ایلیوم را تشکیل می‌دهند. دنبالچه و استخوان‌های باسن همراه با یکدیگر حلقه‌ای را تشکیل می‌دهند که به کمربند لگنی معروف است.
آناتومی ستون فقرات و نخاع
آناتومی ستون فقرات و نخاع به نوعی مکمل یکدیگر به شمار می‌آیند. زیرا نخاع درون ستون فقرات قرار گرفته و از ساقه مغز تا ناحیه‌ای بین انتهای اولین مهره کمری و بالای دومین مهره کمری گسترده شده است. هر کدام از مهره‌ها سوراخی در مرکز خود دارند. بنابراین وقتی روی همدیگر چیده می‌شوند، یک لوله توخالی شکل می‌گیرد که نخاع را در خود جای داده و از آن حفاظت می‌کنند. به این لوله توخالی ریشه‌های عصبی می‌گویند.
نخاع در واقع ستونی از میلیون‌ها فیبر عصبی است که از کانال ستون فقرات می‌گذرند و یک مجرای اصلی و مرکز رفلکس بین اعصاب محیطی و مغز محسوب می‌شوند. این مجرا اطلاعات حرکتی را از مغز به ماهیچه‌ها، بافت‌ها و اندام‌ها و نیز اطلاعات حسی را از همین نواحی به مغز منتقل می‌کند. نخاع حدودا ۴۵ سانتی‌متر طول دارد؛ استوانه‌ای بوده و از بخش جلویی و عقبی کمی مسطح است. آناتومی ستون فقرات به ۳۱ جفت ریشه عصبی منشعب می‌شود که از حفره‌های عصبی فورامن خارج می‌شوند.
آناتومی ستون فقرات وگردن
همان‌طور که پیشتر گفتیم، ساختار داخلی ستون فقرات به پنج بخش تقسیم می‌شود. یکی از آن‌ها ستون فقرات گردنی بوده که با نام گردن نیز شناخته می‌شود. آناتومی ستون فقرات گردن شامل هفت مهره از مهره C1 تا مهره C7 است. مهره اول یعنی C1 اطلس نیز نام دارد و یک استخوان حلقه‌ای شکل است که از قاعده جمجمه شروع شده و سر را در جای خود نگاه می‌دارد. مهره دوم یعنی C2 مهره محور است که به مهره اطلس اجازه می‌دهد تا برخلاف خودش بچرخد و چرخش پهلو به پهلوی سر؛ مثل زمانی که چیزی را نفی می‌کنید؛ انجام شود. هفت مهره گردنی در پشت استخوان به وسیله نوعی مفصلی به نام مفاصل وجهی به یکدیگر متصل می‌شوند. این مفاصل باعث حرکات رو به جلو، رو به عقب و چرخشی گردن می‌شوند.
به طور کلی آناتومی ستون فقرات گردن ساختاری دقیق متشکل از استخوان‌ها، عصب‌ها، ماهیچه‌ها، رباط‌ها و تاندون‌هایی است که از وزن سر حمایت کرده و باعث انجام طیف وسیعی از حرکات سر می‌شوند.
جمع‌بندی
در این مطلب درباره آناتومی ستون فقرات و بخش‌های مختلف آن صحبت کردیم. آناتومی ستون فقرات انسان از چهار بخش گردنی، صدری، کمری و لگنی تشکیل می‌شود که بخش لگنی، خودش دو زیرمجموعه خاجی و دنبالچه دارد. تمامی بخش‌های ستون فقرات به یکدیگر مرتبط هستند و همراه با هم وظایف سنگینی مثل ایستادن، نشستن، راه رفتن، چرخیدن، حرکت سر و غیره را بر عهده دارند. در میان ستون فقرات، مایع نخاعی در مجموعه‌ای از سوراخ‌های به‌هم پیوسته مهره‌ها وجود دارد که وظیفه‌اش ارسال اطلاعات حرکتی از مغز به اندام‌ها و نیز ارسال اطلاعات حسی از اندام‌ها به مغز است. یکی از مهم‌ترین نقش‌های مهره‌های ستون فقرات نیز حفاظت از مایع نخاعی است. زیرا در صورتی که نخاع آسیب ببیند، بسیاری از وظایف بدن مثل راه رفتن، نشستن و هرگونه حرکت دیگر با اختلال شدید مواجه می‌شود.
