مفصل زانو، یکی از مهم‌ترین مفاصل بدن است و هرگونه انحراف و تغییر شکل در آن، باید به‌سرعت شناسایی شده و تحت درمان قرار گیرد. انحراف زانو، از جمله رایج‌ترین مشکلات مفصل زانو است که در صورت عدم درمان، باعث ایجاد درد و اختلال در راه‌رفتن بیمار می‌شود. سالم‌بودن مفصل زانو، اهمیت بسیار زیادی دارد؛ زیرا وظیفه این مفصل، توزیع متعادل وزن بدن و هدایت بارهای فیزیکی است. از طرفی، بخش مهمی از حرکات فیزیکی ما به این مفصل مربوط می‌شود؛ از جمله نشستن، راه‌رفتن، دویدن و چمباتمه‌زدن! در این مقاله قصد داریم به طور کامل، به انحراف زانو، علائم، علل و روش‌های درمان آن بپردازیم.
انحراف زانو چیست؟
برای آشنایی با مشکل انحراف زانو، بهتر است ابتدا با ساختار مفاصل و استخوان‌های زانو آشنا شویم. سه استخوان بسیار مهم که در مفصل زانو به هم می‌رسند، استخوان‌های ران، درشت‌نی (ساق پا) و نازک‌نی هستند. در میان این استخوان‌ها، منیسک‌ها و مایع مفصل قرار دارند که باعث تسهیل حرکت و حذف اصطکاک می‌شوند. موقعیت قرارگیری این سه استخوان نسبت به یکدیگر، اهمیت زیادی در ایجاد تعادل بدن و راه‌رفتن صحیح دارد. درصورتی‌که استخوان‌های ساق پا (Tibia) و نازک‌نی، در راستای استخوان ران قرار نداشته باشند و تعادل آنها از بین برود؛ اصطلاحاً انحراف در زانو ایجاد شده است.
در این حالت، فشار غیرعادی و زیادی به مفصل زانو وارد شده و در نهایت باعث ایجاد مشکلات زیادی در راه‌رفتن و درد زیاد زانو می‌شود. ناهنجاری و بدشکلی در زانو، از طریق روش‌های متعدد جراحی و غیرجراحی، ورزش‌درمانی و … قابل درمان است. مهم‌ترین نکته در درمان سریع این بیماری، تشخیص به‌موقع است که باید در سنین پایین صورت گیرد.
برای مطالعه انواع روش های درمان زانو درد، کلیک کنید.
علل انحراف کشکک زانو
علل مختلفی باعث انحراف زانو می‌شوند. شایع‌ترین علل این انحراف، ژنتیک است. معمولاً در مواردی که ژنتیک، نقش تعیین‌کننده را ایفا می‌کند، هر دو پا دچار انحراف می‌شوند. تأثیر ژنتیک در بدشکلی زانو، تا حدی است که در بسیاری از موارد، اگر انحراف در زانو وجود داشته باشد، به‌احتمال زیاد در خانواده فرد بیمار، یکی از افراد دچار این بیماری است.
یکی دیگر از علل انحراف و تغییر شکل زانو، شکسته‌شدن و انحراف کشکک زانو است. شکستگی پلاتو، در نهایت، باعث برهم‌خوردن تراز استخوان‌های ران و تیبیا می‌شود. کمبود ویتامین D یا راشیتیسم نیز، می‌تواند باعث تغییر شکل زانو شود. از جمله دیگر موارد مؤثر در این بیماری، می‌توان به چاقی، عفونت و رشد نامتوازن استخوان، بیماری‌های متابولیک، هموفیلی و آرتروز زانو اشاره کرد. برای بررسی این مشکل می توانید به فوق تخصص ارتوپد مراجعه نمایید.
انواع انحراف زانو و دلایل بروز آن
در این بخش، قصد داریم به انواع انحراف زانو و دلایلی که باعث ایجاد هرکدام از آنها می‌شود، بپردازیم. به‌طورکلی، انواع کجی زانو، در دو حالت مادرزادی و غیر مادرزادی دسته‌بندی می‌شوند. انواع انحراف که در بدو تولد و براثر عوامل ژنتیکی حاصل می‌شوند، در گروه مادرزادی قرار دارند و عواملی همچون ضربات ناگهانی به‌زانو، فرسودگی و تروما، باعث ایجاد تغییر شکل غیر مادرزادی زانو می‌شوند.
تغییر شکل زانو همچنین بر اساس درجه زاویه انحراف به درجه ۱، ۲ و ۳ تقسیم می‌شود. دسته‌بندی دیگری نیز برای انحراف در زانو وجود دارد که بر اساس شکل و ساختار انحراف است. براین‌اساس، تغییر شکل زانو به سه نوع، ضربدری، پرانتزی و عقب‌رفتگی تقسیم می‌شود. در ادامه به معرفی انواع کجی زانو خواهیم پرداخت.
برای درمان درد مفاصل و استخوان ها به بهترین دکتر متخصص درد در تهران مراجعه کنید.
انحراف زانو در بزرگسالان
انحراف زانو بزرگسالان، یکی از اختلالات اسکلتی است که به دلیل عواملی همچون آرتروز زانو و نیز عدم هماهنگی در محور مکانیکی اندام تحتانی ایجاد می‌شود. انحراف در زانو برای سنین بالا، به‌خودی‌خود، قابل اصلاح نیست. به‌طورکلی، آرتروز را می‌توان شایع‌ترین عامل انحراف در زانوی افراد مسن دانست. مطالعات متنوعی برای تشخیص بهترین روش درمان این‌گونه افراد صورت گرفته است. در برخی پژوهش‌ها تأیید کرده‌اند که جراحی استئوتومی واروس دیستال فمور با تثبیت کشکک، یکی از روش‌های مؤثر برای اصلاح انحراف زانو در بزرگسالان است.
انحراف زانو در کودکان
بدشکلی و تغییر فرم زانو، در کودکی نیز مشاهده می‌شود. بسیاری از کودکان (تقریباً ۷۵ درصد) در بدو تولد، دارای مقدار کمی انحراف در زانو هستند. بااین‌حال، بیش از ۹۹ درصد از آنها، پس از ۳ تا ۵ سال از زمان تولد، خودبه‌خود، اصلاح می‌شوند. زمانی که کودکان به سن شش‌سالگی می‌رسند، زاویه استخوان‌های درشت‌نی و فیمور، به شش درجه و حالت نرمال خواهد رسید.
ز جمله عواملی که باعث ایجاد بدشکلی زانو در کودکان می‌شود، می‌توان به اختلال در صفحه رشد کودک، آسیب فیزیکی به درشت‌نی و ران، چاقی، کمبود ویتامین D و … اشاره کرد. علاوه بر این‌ها، ژنتیک نیز به‌عنوان مهم‌ترین عامل در کجی زانوی کودکان شناخته می‌شود. برای بررسی دقیقتر مشکل فرزند خود بهتر است به دکتر متخصص ارتوپد کودکان مراجعه نمایید.
زانوی پرانتزی
زانوی پرانتزی (Varus)، یکی از انواع رایج ناهنجاری در زانو است که در آن، هر دو پا در حالتی شبیه به پرانتز نسبت به هم قرار می‌گیرند. در زانوی پرانتزی، مفاصل زانو از یکدیگر فاصله گرفته و به سمت بیرون از بدن هدایت می‌شوند. در این حالت، انحنای زانو به سمت بیرون است و مچ پاها به یکدیگر نزدیک شده‌اند. جالب است بدانید که انحراف در زانوی کودکان بیشتر از نوع پرانتزی است و معمولاً تا قبل از ۳ سالگی، نگران‌کننده نیست.
زانوی ضربدری
زانوی ضربدری (Valgus)، یکی از انواع انحراف زانو است که در آن، مفاصل زانو در هر دو پا به هم نزدیک شده و از خط وسط بدن فاصله می‌گیرند. در این حالت، اگر فرد مبتلا، مفاصل زانوی خود را به هم بچسباند، نمی‌تواند مچ پای خود را به هم نزدیک کند. از جمله عوارض زانوی ضربدری می‌توان به سفتی و تحمیل فشار زیاد به‌زانو، ایجاد درد زیاد با افزایش سن و عدم تعادل در راه‌رفتن اشاره کرد. ناهنجاری والگوس در زانو، می‌تواند باعث درد مچ پا یا لگن شود. افرادی که دچار انحراف والگوس هستند، بیشتر در معرض افتادن ناگهانی در هنگام حرکت هستند. برای تشخیص این مشکل می توان به متخصص مچ پا در تهران هم مراجعه کرد.
عقب‌رفتگی زانو
شاید بتوان گفت، رایج‌ترین انواع کجی زانو، انواع پرانتزی و ضربدری هستند؛ اما در موارد نادری، انحراف در زانو به شکل عقب‌رفتگی خود را نشان می‌دهد. در این حالت، مفصل زانو به ناحیه عقب و پشت فرد هدایت شده است. عقب‌رفتگی یا ژنو رکرواتوم، یکی از انواع تغییر شکل‌های زانو است که می‌تواند به شکل خفیف، متوسط یا شدید، مفصل زانو را درگیر کند. معمولاً افرادی که دچار این مشکل هستند، نمی‌توانند روی یک پای خود بایستند. از جمله دلایل این انحراف می‌توان به ژنتیک، سستی رباط‌های زانو، ضعف عضلانی، کجی تیبیا و اختلاف طول پا اشاره کرد.
روش های درمان انحراف زانو
خوشبختانه برای اصلاح انحراف موجود در زانو، روش‌های درمانی متعددی ارائه شده است. هرچند در سنین پایین‌تر می‌توان با برخی از روش‌های درمانی غیرجراحی، به بهبود انحراف کمک کرد؛ اما در افراد مسن، این امکان‌پذیر نیست و باید از برخی انواع جراحی استفاده کرد. در این بخش قصد داریم به طور کامل به انواع روش‌های درمانی کجی زانو اشاره کنیم.
درمان کجی زانو با ورزش و حرکات اصلاحی در فیزیوتراپی
ورزش‌درمانی، یکی از بهترین روش‌های درمان غیرجراحی محسوب می‌شود. در این روش، یک پزشک فوق تخصص زانو در تهران پیشنهاد می‌کند که فرد بیمار، ورزش‌هایی همچون شنا، دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی روی بیاورد. علاوه بر این‌ها، برخی حرکات اصلاحی نیز در فیزیوتراپی تعریف می‌شوند که از جمله آنها می‌توان به تمرینات انقباض ایزومتریک عضلات چهار سر ران، کشش پا، صاف‌کردن پا در حالت ایستاده، بالا و پایین آمدن از پله و چمباتمه‌زدن به دیوار اشاره کرد. تمام این حرکات، به جلوگیری از اصطکاک و کاهش بار اضافی روی کشکک زانو کمک می‌کنند. شما نیز می‌توانید برای جلوگیری از هرگونه انحراف زانو در آینده، این حرکات را در منزل تمرین کنید.
اصلاح انحراف زانو با جراحی استئوتومی
معمولاً برای اصلاح انحراف زانو در افراد مسن یا نوجوانان، از جراحی استئوتومی کمک گرفته می‌شود. در این جراحی، ابتدا ناحیه مفصل زانو، یعنی در قسمت پایین ران و بالای ساق پا، شکافته شده و استخوان‌های تیبیا و ران، تراز می‌شوند. در برخی موارد، ممکن است که قسمت کوچکی از استخوان‌ها جدا شوند تا توزیع نامتعادل بار روی استخوان‌ها، اصلاح شود. از جمله مزایای این نوع جراحی، می‌توان به آزادی عمل کامل فرد پس از جراحی و بهبودی اشاره کرد؛ هرچند بیمار پس از جراحی، تا مدت زیادی در دوره نقاهت خواهد بود.
بیشتر بدانید: نحوه انجام عمل تعویض مفصل زانو
بهبود انحراف زانو با کاهش وزن
به‌طورکلی کاهش وزن، جلوی بسیاری از بیماری‌ها از جمله آرتروز زانو را می‌گیرد. به همین دلیل، پزشکان از کاهش وزن، به‌عنوان یکی از روش‌های درمانی بهبود بدشکلی زانو یاد می‌کنند. وزن زیاد، باعث افزایش بار بدن روی مفصل زانو می‌شود. این شرایط در نهایت، مفصل زانو را دچار انحراف کرده و خم می‌کند. برای تشخیص بهترین محدوده وزنی برای خود، بهتر است با یک پزشک متخصص در این زمینه، مشورت کنید. معمولاً پزشکان برای کاهش وزن، یک برنامه‌غذایی بسیار مناسب با میزان ایده‌آل دریافت کالری تنظیم می‌کنند. عمل به این برنامه‌غذایی، به‌تدریج وزن شما را کاهش خواهد داد.
عوارض انحراف زانو در صورت عدم درمان
هرکدام از مشکلاتی که مربوط به استخوان‌های بدن می‌شوند؛ اگر در زمان خود درمان نشود، ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری داشته باشد. در صورت عدم درمان به‌موقع، انحراف و ناهنجاری زانو می‌تواند باعث بروز مشکلات عدیده‌ای شود. از جمله عوارض عدم درمان کجی زانو، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد در هنگام نشستن، راه‌رفتن و …
- قفل‌شدن زانو
- درد لگن
- التهاب یا ورم زانو
- ساییدگی بیش از حد مفصل زانو
جمع‌بندی
به‌طورکلی، انحراف زانو، یکی از اختلالات در مفصل زانو است که اگر به موقع شناسایی و درمان شود، نگرانی خاصی نخواهد داشت. با این حال، کجی زانو در بزرگسالان، نسبت به کودکان، سخت‌تر درمان می‌شود. به همین دلیل معمولاً از روش‌های درمان مستقیم و جراحی برای این دسته از افراد استفاده می‌شود. در پایان بهتر است بدانید که انجام ورزش و تحرک بدنی، نقش بسزایی در جلوگیری از انحراف مفاصل و سایر بیماری‌ها دارد. امیدواریم این مقاله، سطح اطلاعات شما را نسبت به انحراف زانو افزایش دهد.
