آتروسکوپی یکی از عمل‌های کم تهاجمی و بسیار کاربردی است که برای مشاهده و تشخیص و درمان مشکلات مفاصل مورداستفاده قرار می‌گیرد. هنگامی‌که از روش‌های کم تهاجمی صحبت میکنیم؛ بدین معنا است که در این عمل‌ها نسبت به عمل‌های سنتی، برش‌های بسیار کوچک‌تری روی پوست ایجاد میشود. در این مطلب از عمل جراحی آرتروسکوپی شانه صحبت میکنیم و پروسه اجرا، دلایل و خطرات و همچنین مراقبت‌های قبل و بعد از عمل را شرح می‌دهیم.
پیش از هر چیز به این سؤال پاسخ می‌دهیم که اصولاً آرتروسکوپی شانه چیست؟ آتروسکوپی در اصل واژه‌ای یونانی و به معنای «نگاه‌کردن به داخل مفصل» است. در طول عمل جراح شانه شما را برش کوچکی (تقریباً به‌اندازه یک سکه) می‌دهد و دوربین آتروسکوپ را از همین مجرا به داخل مفصل شانه می‌فرستد. تصاویری که توسط دوربین فیلم‌برداری میشود، روی یک مانیتور خارجی به نمایش درمی‌آید و پزشک باتوجه‌به تصاویر منبع آسیب‌های مفاصل شانه را می‌یابد. سپس از ابزارهای جراحی باریک و مینیاتوری استفاده می‌کند تا مشکلات شانه شما را بهبود دهد. تاریخ نخستین آتروسکوپی شانه به دهه ۷۰ میلادی برمی‌گردد و در طول سال‌ها، با پیشرفت تکنولوژی و مدرنیزه شدن ابزارها و تکنیک‌های جدید، مدت زمان عمل آرتروسکوپی شانه بسیار کاهش‌یافته و این عمل به یکی از کارآمدترین روش‌های درمانی مشکلات شانه تبدیل شده است.
آناتومی شانه
شانه انسان از دو مفصل تشکیل شده، مفصل آکرومیوکلاویکولار و مفصل گلنوهومرال. مفصل آکرومیوکلاویکولار جایی است که آکرومیون، بخشی از تیغه شانه (کتف) و استخوان ترقوه به هم می‌رسند. مفصل دیگر شانه یک توپ و سوکت را شامل میشود که دامنه وسیعی از حرکات را امکان‌پذیر می‌کند. سر استخوان بازو در حفره کم‌عمق کتف قرار می‌گیرد و مفصل گلنوهومرال را تشکیل می‌دهد.
کپسول مفصلی مانند یک غلاف ساختارهای مفصل را در بر می‌گیرد و با یک غشای سینوویال پوشانده میشود. این غشا مایعی تولید می‌کند که اصطکاک بین سطوح مفصلی را کاهش می‌دهد. بخش مهم دیگر شانه، رباط‌ها هستند که وظیفه تثبیت این مفصل را به عهده دارند. چهار رباط اصلی عبارت‌اند از رباط گلنوهومرال، رباط کوراکوهومرال، رباط عرضی بازو و رباط کوراکوآکرومیال. همچنین چندین بورس در مفصل شانه وجود دارد که اصطکاک بین تاندون‌ها، استخوان و پوست را در حین حرکت تعدیل می‌کند.
علاوه بر مفاصل، استخوان‌ها و رباط‌ها، مفصل شانه مجموعه‌ای از تاندون‌ها و ماهیچه‌ها را نیز شامل میشود که در کنار هم روتاتور کاف (کلاهک گرداننده) را تشکیل می‌دهند. عضلات روتاتور کاف با هم کار می‌کنند تا ثبات و تحرک مفصل شانه را فراهم کنند.
چه زمانی عمل آرتروسکوپی شانه نیاز است؟
عمل آتروسکوپی برای درمان طیف وسیعی از مشکلات و درهای شانه مفید واقع میشود. به‌عنوان‌مثال زمانی که آسیب‌های ورزشی شانه به درمان‌های دارویی و فیزیوتراپی جواب نمی‌دهند، به‌احتمال زیاد صدماتی که به تاندون‌های شانه وارد شده توسط این عمل در مسیر بهبودی قرار می‌گیرند. همچنین آسیب تاندون دو سر بازو و کلاهک گرداننده، گیرافتادگی شانه، پارگی لابرال، شانه یخ‌زده، آرتریت و بسیاری از مشکلات دیگر با کمک عمل آرتروسکوپی شانه درمان می‌شوند. در این بخش به برخی از آسیب‌هایی که از این عمل منتفع می‌شوند اشاره میکنیم:
- آسیب‌های مفصل آکرومیوکلاویکولار که با ترمیم و بازسازی رباط تثبیت میشود
- پارگی لابروم شانه
- ناپایداری شانه که گاهی از پارگی لابروم یا کپسول مفصلی شل ناشی میشود
- آسیب‌های غضروف مفصلی و در صورت لزوم استفاده از تکنیک‌های بازسازی غضروف مفصلی
- شانه یخ زده یا فروزن شولدر: وضعیتی با منشأ ناشناخته که در آن بیمار دچار سینوویت و متعاقب آن انقباض کپسول مفصل شانه میشود و دامنه حرکتی او بسیار کاهش می‌یابد
- آرتریت شانه: پاک‌سازی غضروف و بافت‌های شل در بیماران جوان‌تر می‌تواند علائم این بیماری را برای یک بازه زمانی قابل توجه تسکین دهد
- آسیب‌های روتاتور کاف یا کلاهک چرخاننده شانه:
- تاندونیت و پارگی‌های جزئی کلاهک
- گیرافتادن شانه یا گیر کردن تاندون های کلاهک چرخاننده
- رسوب کلسیم در روتاتور کاف که می‌تواند باعث درد و سفتی مفصل شانه شود
- آسیب‌دیدن تاندون عضله دوسر:
- بیماری‌های تاندون دوسر که درد شدیدی به بیمار تحمیل می‌کنند
- ساییده شدن تاندون دوسر که با پاک‌سازی و دبریدمان (صاف‌کردن سطوح ناهموار و برداشتن بافت شل) تا حد زیادی قابل‌درمان خواهد بود
- پارگی تاندون دوسر بازو در محل یا قسمتی که عضله را به شانه متصل می‌کند
گاهی اوقات نیز طبق تشخیص پزشک، عمل جراحی آرتروسکوپی برای ترمیم شکستگی‌های کوچک شانه و بازو تجویز میشود.
اقدامات پیش از عمل آرتروسکوپی شانه
قبل از انجام عمل آرتروسکوپی پزشک متخصص کتف یا جراح ارتوپد بار دیگر تمامی سوابق درمانی و تاریخچه بیماری‌های شما را بررسی می‌کند و توضیح می‌دهد آرتروسکوپی شانه چیست و چرا برای شما تجویز شده است. چندین روز پیش از تاریخ عمل، شما باید مجموعه‌ای از تمهیدات را رعایت کنید.
- اگر سیگار می‌کشید، باید قبل از جراحی سیگار کشیدن را ترک کنید. سیگار کشیدن احتمال ابتلا به عفونت قفسه سینه یا زخم جراحی را افزایش می‌دهد و روند بهبودی شما را کند می‌کند
- آرتروسکوپی شانه یک جراحی روزانه محسوب میشود، بدین معنی که شما احتمالاً در همان روز از بیمارستان مرخص می‌شوید. ولی به‌خاطر داروی بی‌حسی و همچنین زخم شانه، نباید رانندگی کنید و به همین دلیل پیشنهاد میشود برای بازگشت به خانه، همراه داشته باشید
- شب قبل یا صبح روز جراحی آرتروسکوپی شانه، باید با یک صابون مخصوص دوش بگیرید یا حمام کنید. این صابون حاوی کلرهگزیدین است که باکتری‌های روی پوست شما را از بین می‌برد
- درصورتی‌که از داروهای ضدانعقاد خون نظیر آسپرین استفاده می‌کنید، باید پزشک معالج را در جریان بگذارید. گاهی لازم است چند روز قبل از جراحی مصرف برخی از داروهای خود را قطع کنید
- بیمارستان به شما دستورالعمل‌های خاصی در مورد تغذیه قبل از عمل ارائه می‌دهد، از جمله اینکه چه مدت قبل از عمل جراحی باید خوردن و آشامیدن را متوقف کنید
- پیش از عمل جراحی ممکن است به آزمایش خون، رادیوگرافی قفسه سینه و الکتروکاردیوگرام نیاز داشته باشید
عمل آرتروسکوپی شانه چگونه انجام میشود؟
معمولاً مدت زمان عمل آرتروسکوپی شانه کمتر از یک ساعت است. در طول این فرایند:
- از شما می‌خواهند در حالت نیمه نشسته؛ مانند صندلی‌های ساحلی قرار بگیرید یا به پهلو دراز بکشید
- تیم جراحی در صورت نیاز موهای شما را می‌تراشد و پوست شما را با محلول ضدعفونی‌کننده تمیز می‌کند
- گاهی بازوی شما را در یک دستگاه نگهدارنده قرار می‌دهند تا از ثابت ماندن آن مطمئن شوند
- داروی بیهوشی یا بی‌حسی موضعی به شما تزریق میشود
- جراح شما یک برش کوچک، معمولاً به‌اندازه یک سکه در شانه شما ایجاد می‌کند. گاهی تیم جراحی مقداری آب‌نمک به مفصل تزریق می‌کنند تا تصاویر واضح‌تری داشته باشند
- دوربین آتروسکوپ وارد مفصل شما میشود و تصاویر داخل شانه روی یک مانیتور ویدئویی به نمایش درمی‌آید. جراح به کمک این تصاویر منشأ مشکل شانه شما را پیدا می‌کند
- جراح برش‌های کوچک دیگری روی شانه ایجاد می‌کند و از طریق آنها ابزارهای جراحی را وارد بدن شما می‌کند. بسته به مشکل اصلی شانه، جراح رباط، تاندون یا استخوان را ترمیم می‌کند. همچنین ممکن است برخی بافت‌هایی را که مانع از حرکت صحیح شانه شما میشود از همین منافذ خارج کند
- پس از اتمام جراحی محل برش‌ها را بخیه می‌زنند و پانسمان می‌کنند و یک بانداژ بزرگ‌تر دور شانه شما می‌پیچند
مراقبت‌های بعد از عمل
پس از اتمام مدت زمان عمل آرتروسکوپی شانه، تا زمانی که اثر داروی بیهوشی از بین برود، باید استراحت کنید. اثرات داروی بیهوشی یا بی‌حسی باید تا ۲۴ ساعت از بین برود. در این مدت یکی از نزدیکانتان را کنار خود داشته باشید و از انجام کارهایی که به تحرک یا هوشیاری نیاز دارند پرهیز کنید. احتمالاً دکتر به شما توصیه می‌کند از بریس یا شانه‌بند استفاده کنید. این امر باعث میشود شانه شما در جای صحیح قرار بگیرد و آسیب نبیند.
- حدود ۱۰ تا ۱۴ روز بعد از عمل، بخیه‌های شما برداشته می‌شوند. پزشک یا پرستار برای شما توضیح می‌دهد که در این مدت چگونه از زخم‌های عمل مراقبت کنید
- در دوران نقاهت ممکن است در زمان خوابیدن احساس ناراحتی و درد بیشتری داشته باشید. علاوه بر داروهای مسکن و آرام‌بخشی که دکتر تجویز می‌کند، استفاده از کمپرس سرد نیز به کاهش تورم و کبودی شانه شما کمک می‌کند
- در مدت چند هفته باید طبق دستور پزشک در جلسات فیزیوتراپی شرکت کنید تا حرکت شانه شما به روال طبیعی برگردد
عمل آرتروسکوپی شانه چه عوارضی دارد؟
عمل جراحی آرتروسکوپی مانند هر عمل جراحی دیگری، کاملاً بی‌خطر نیست. برخی از ریسک‌های این عمل عبارت‌اند از:
- واکنش‌های آلرژیک به داروها
- مشکلات تنفسی
- خونریزی، لخته‌شدن خون، عفونت
- سفت‌شدن شانه
- عدم موفقیت جراحی برای کاهش علائم بیماری
- ضعف شانه
- آسیب‌دیدن عروق خونی یا عصبی
- آسیب‌دیدن غضروف شانه (کندرولیز)
جمع‌بندی
در این مطلب به‌اختصار شرح دادیم که آرتروسکوپی شانه چیست. این عمل جراحی به‌عنوان یکی از امن‌ترین و مفیدترین روش‌های پزشکی برای شناخت و درمان مشکلات و آسیب‌های مفاصل شانه شناخته میشود. برش پوست، فرستادن دوربین به داخل مفصل و ترمیم آسیب‌ها، مهم‌ترین مراحل آرتروسکوپی شانه محسوب می‌شوند. درصورتی‌که درد شانه شما بیش از ۲ الی ۳ روز ادامه یافته، توصیه میکنیم توسط یک فوق تخصص ارتوپد در تهران ویزیت شوید.
